Archief voor categorie: Ministories

MINISTORY No. 93
Spannende oorlogsdagen in Velp en Arnhem,september 1944
Jan Meijer
Bijlage bij Nieuwsbrief No. 106 van de Vereniging
Vrienden van het Airborne Museum Oosterbeek, mei 2007

In september 1944 woonde ik als 15-jarige jongen met mijn familie in Velp op de Wildbaan 29, een zijstraat van de Ringallee. Zondag 17 september 1944 begon voor ons, zoals iedere zondag, met de kerkgang ’s morgens. Het beloofde een mooie zonnige dag te worden, want de zon stond hoog aan de hemel. Toevallig was ik die zondag niet naar de kerk en was thuis met mijn moeder.
Onder kerktijd waren er plotseling vliegtuigen in de lucht.Het monotone geronk van hoog overvliegende vliegtuigen vermengde zich met het ‘geblaf van Duits luchtafweergeschut, de FLAK.

De pasfoto van de 15-jarige Jan Meijer, die in 1944 werd gemaakt voor zijn persoonsbewijs.
(Foto collectie Jan Meijer)

Hoog in de lucht waren de zwarte rookwolkjes zichtbaar van exploderende granaten, maar de vliegtuigen vlogen rustig door. Maar plotseling verschenen er onder de vliegtuigen witte rookpluimen, die zich pijlsnel omlaag bewogen. Het gierende geluid van omlaag vallende bommen was hoorbaar en de dreunende inslagen lieten dan ook niet lang op zich wachten. De bommen vielen gelukkig niet in onze onmiddellijke omgeving, maar kwamen terecht in Arnhem. Ook in Velp-Zuid vielen enkele bommen. De
bommenwerpers werden direct gevolgd door jachtbommenwerpers van het type ‘Typhoon’. Deze bestookten Duitse luchtafweerstellingen en troepenconcentraties in en rondom Arnhem. Het lawaai was oorverdovend. De lucht was gevuld met het geluid van omlaag suizende Typhoons, het ratelen van hun boordwapens en de felle knallen van de exploderende lichte bommen. Het plotselinge oorlogsgeweld was een complete verrassing voor iedereen, ook voor de Duitse bezettingstroepen.
Om maar niets van dit grote spektakel te missen zocht ik een plekje op het muurtje achter ons huis. Ik had daar wat meer uitzicht, maar lang niet voldoende naar mijn zin. Gevaar zag ik niet, in tegendeel, het oorlogsgeweld overviel mij als een geweldig spannend en opwindend gebeuren. Mijn moeder vond echter dat ik van het muurtje af moest komen en naar binnen moest, want daar was je immers redelijk veilig voor rondvliegende scherven en projectielen.
Mijn vader, broers en zusters kwamen al voor het eind van de kerktijd thuis en ze hijgden van het harde lopen. Van hen hoorde ik wat er gebeurd was. De dominee was net met zijn preek begonnen toen het geweld losbarstte. Er ontstond, zoals ik hoorde, grote beroering onder de kerkgangers toen, naar het scheen, de kerk midden in de frontlinie kwam te liggen en zij zich als in een kooi opgesloten voelden. De dominee maande de gemeente kalm en rustig te blijven, maar toen dat nauwelijks hielp, stelde hij voor de kerkdienst te beëindigen, waarna hij met het uitspreken van een kort gebed een einde aan de dienst maakte. Vervolgens verliet hij snel de preekstoel en verdween in de consistorie. Toen het kerkvolk de deuren uitpuilde, zagen zij de dominee met wapperende pandjes van zijn jacquet achter zich aan door de Parkstraat hollen.
Wat er in feite gaande was, wist niemand. De geal-lieerden zaten toch nog in het zuiden en het front kon zich toch niet plotseling zo ver naar het noorden verplaatst hebben! Allerlei geruchten deden te ronde, met name dat de bevrijding op til was, en deze werden nog gevoed door het feit dat er duidelijk grote beroering bij de Duitsers ontstond. Bij het gebouw St. Jozef aan de Rozendaalselaan in Velp, waarin vrouwelijk luchtmachtpersoneel was ondergebracht, was het een bedrijvigheid van jewelste. Het leek wel een mieren-hoop. Iedereen rende naar binnen en weer naar buiten. Vrachtauto’s werden in alle haast volgeladen en reden weg. Verscheidene gevorderde gebouwen werden met koortsachtige haast ontruimd en in de tuinen daarvan werden door de Duitsers papieren verbrand. Al deze activiteiten wekten de indruk van een snelle aftocht.
Binnen de beschuttende muren van ons huis was ik niet te houden en ik moest de straat op om toch vooral niets te missen van hetgeen er rondom mij gebeurde. Bij een groot huis aan de Ringallee ging ik achter een dikke boom staan. Van daaruit had ik wat meer zicht in westelijke richting, maar de hoge beukenbomen aan de Rozendaalselaan benamen me een vrij uitzicht op het luchtruim boven Arnhem. Desondanks kon ik vanaf het punt waar ik nu stond de neerduikende vliegtuigen beter zien. Er was verder niemand op de weg en ik was me wel bewust van het dreigende gevaar van rondvliegende scherven van exploderende luchtafweergranaten. De plaats achter de dikke boomstam en onder de takken leek mij betrekkelijk veilig en het zou toch wel heel toevallig zijn, dacht ik, als ik daar zou worden geraakt. Binnen mijn blikveld werden geen vliegtuigen neergehaald.
Onze middagmaaltijd was die dag niet erg rustig en daarna ging ik weer de straat op, waar ik mijn vrienden aantrof. Opvallend was, dat de luchtactiviteiten waren afgenomen. Duitse soldaten waren nog steeds bezig allerlei zaken in te pakken en af te voeren met vracht-auto’s. Deze beelden gaven het gevoel dat de bevrijders in aantocht waren. Kort na het middaguur kwam echter aan alle wilde geruchten een einde. Buurtgenoten waren door kennissen of familie uit Arnhem of Oos- terbeek opgebeld met de fantastische mededeling dat er ten westen van Arnhem Britse parachutisten waren geland en dat er in Oosterbeek al Tommy’s door de straten liepen. Als een lopend vuurtje ging het bericht rond en spoedig was er niemand meer die niet wist dat de bevrijding voor de deur stond. Niemand twijfelde aan de succesvolle afloop van de geallieerde operatie en de aanvankelijke angst voor het oorlogsgeweld sloeg om in vreugde, omdat het uur der bevrijding in zicht was en eindelijk de gehate bezetter zou worden weggevaagd. Alleen onze buurman dacht daar wat anders over, maar hij stond dan ook aan de Duitse kant.
De Duitsers waren nog steeds bezig allerlei zaken te verbranden en in de loop van de middag staken zij het in het centrum van Velp gelegen Hotel Naef in brand, waarin ondermeer het ‘Kriegsgericht’ was gevestigd. Er lag in dat door hen gevorderde hotel kennelijk te veel dat niet in handen van de vijand mocht vallen en dus moest de brand er maar in. Tot diep in de avond was de vuurgloed zichtbaar.
In de loop van de middag kwam er echter verandering in de houding van de Duitsers. Er werden geen gebou-wen meer ontruimd en aan het haastige inpakken van allerlei spullen was een einde gekomen. Niets wees er op dat ook gevechtseenheden waren weggetrokken en dat militaire werkplaatsen, zoals die bij de Rozendaal- se watermolen, waren ontruimd. Spoedig werden we met de neus op de feiten gedrukt.
In de loop van de middag reden Duitse gevechtseenheden met hoge snelheid over de Ringallee richting Arn-hem. De colonne bestond uit pantserwagens, halfrups- voertuigen en manschappenwagens. De verschijning van de gepantserde gevechtseenheden deed de vreugde om de naderende bevrijding enigszins temperen. Men realiseerde zich namelijk dat parachutisten slechts licht bewapend waren en niet de beschikking hadden over tanks en zware artillerie. Desondanks werd niet getwijfeld aan de goede afloop van de geallieerde mili-taire operatie. Het strijdgewoel in Arnhem drong door tot in Velp, maar er waren geen aanwijzingen dat het dichterbij kwam. Het doel was kennelijk alleen Arnhem en met name de bruggen over de Rijn, de verkeersbrug en de spoorbrug.
Toen het avond werd op die zeventiende september, was in het westen een rode gloed zichtbaar, veroorzaakt door de vele branden die door de gevechten waren ont-staan. Omdat de gevechten zich niet in onze richting verplaatsten, ging iedereen die avond toch maar naar bed met het zekere en blijde gevoel dat de volgende dag beslist de bevrijding zou brengen. De volgende dag, maandag 18 september, was de bevrijding niet daar, maar wel een Duitse tankdivisie op oorlogssterkte. Dreunend waren de Duitse Tigertanks ons dorp binnen komen rollen. Het waren de grootste
en zwaarste tanks waarover de Duitsers beschikten. Ze waren als het ware uit het niets te voorschijn gekomen en stelden zich op op de Rozendaalselaan in Rozendaal, vlakbij ons. Daar werden ze van munitie en brandstof voorzien. De in zwarte uniformen gestoken tankbemanningen behoorden, blijkens het insigne op hun uniformkraag, tot een SS-pantserdivisie. Het was een en
al bedrijvigheid. Bevelen klonken en van tijd tot tijd vertrokken er een paar tanks richting Arnhem. Deze plotselinge militaire activiteiten hadden natuurlijk onze volle aandacht en we waren dan ook steeds van de partij. Uit Arnhem teruggekeerde tankbemanningen hadden soms op de parachutisten buitgemaakte goederen bij zich. Onder de soldaten werd een hoeveelheid piccalilly verdeeld. Ik zag toen ook voor het eerst een jeep. Maar ook wij probeerden wat buit te maken. De soldaten hadden het zo druk, dat ze ons niet steeds in de gaten
hielden en we konden en mochten overal bij staan. Een van die dagen had mijn vriend een set tankperiscopen ‘buitgemaakt’. Tijdens een schoonmaakbeurt had de tankbemanning diverse spullen buiten hun tank op de grond gezet. Toen mijn vriend mij zijn buit liet zien, wilde ik ook wel zo’n set hebben, en hij vertelde mij waar ik die kon vinden. Toen ik op de aangeduide
plek op de Rozendaalselaan ging kijken, stonden er bij een tank een paar dozen op de grond. Snel verkende ik de omgeving om te zien of er niet op mij gelet werd en ik pakte daarna een van de dozen, verborg die onder mijn jas en ik verdween via de kortste weg van het toneel. Mijn buit bestond uit twee periscopen. Uit voorzorg lieten we ons die dag niet meer zien in de buurt
van de bewuste tank. Niet bekend is of de bemanning van de tank, waarvan wij de periscopen hadden buitgemaakt, op het slagveld met open luiken heeft moeten strijden om de tegenstander te kunnen zien. Zo ja, dan heeft de Duitsers dat misschien een tank gekost! Een schone gedachte, die ‘het buit maken’ zoet maakte. Het geregeld naar en van het gevechtsterrein rijden
van de tanks bleef niet onopgemerkt voor de geallieerde vliegtuigen. Ons dorp bleef dan ook in die dagen met gespaard voor luchtaanvallen. De tanks werden herhaaldelijk onder vuur genomen en daarbij vielen burgerslachtoffers. Toen ik na een van die luchtaanvallen die werden uitgevoerd door Typhoons van de RAF, in de tramstraat in Velp liep,zag ik dat verscheidene
slachtoffers het ziekenhuis werden binnengebracht. Ik zag een man lopen met in zijn armen het levenloze lichaam van een klein meisje. Met gebroken ogen hing haar hoofdje achterover. Verder zag ik hoe een man per bakfiets naar het ziekenhuis werd vervoerd.Ik zag alleen het bloederige hoofd van het slachtoffer.

Achteraf bleek dat het ging om het hoofd van de Christelijke MULO-school, mijn schoolhoofd.Ook het postkantoor en naaste omgeving werd getroffen. In de Hoofdstraat lagen niet geëxplodeerde projectielen. Het plaatselijke museum aan de Larensteinselaan werd totaal verwoest en het aldaar wonende echtpaar kwam uit de puinhopen te voorschijn, rood van het steengruis. Toen het pand van een bakkerij aan de Enkweg door een bom werd geraakt, werd de voorgevel totaal weggeslagen. De bakkersknecht werd daarna vermist. Men vond hem zwaar gewond op de zolderverdieping. Zijn beide benen waren weggeslagen. Snel transport naar het ziekenhuis mocht niet meer baten; onderweg overleed hij aan zijn verwondingen.

Vlakbij deze, door de Britten uitgeschakelde Duitse tank bij de CAMIZ zuivelfabriek, oostelijk van de Rijnbrug in Arnhem, werden Jan Meijer en zijn vriend door een Duitse soldaat tegenge-
houden. Een metalen brug met pijpleidingen, die over de staat liep, was tijdens de strijd geknakt en op de tank terecht gekomen. De foto werd in 1945 genomen. (Foto: particuliere collectie)

Praktisch elke dag kwamen de Typhoons in actie. Maar op een middag verschenen ook Duitse jagers ten tonele en er ontstond een geweldig luchtgevecht boven Velp. Het gehuil van de vliegtuigmotoren en het voortdurend geratel van de boordmitrailleurs deden de mensen in hun huizen vluchten, waar men enige bescherming kon vinden tegen rondvliegende kogels. Ik stond met een paar vrienden bij de tanks op de Rozendaalselaan. De tankbemanningen en ook wij zochten beschutting achter de tanks en de bomen, maar vanaf de plaats waar wij stonden hadden we voldoende uitzicht om het luchtgevecht met eigen ogen te kunnen volgen. Op een gegeven moment zagen we een vliegtuig omlaag komen met een lange rooksliert er achter. Een klein figuurtje maakte zich los van het neerstortende vliegtuig en even later zweefde de onfortuinlijke vlieger aan zijn parachute omlaag. Het getroffen vliegtuig kwam met loeiende motor omlaag. De Duitse soldaten hieven reeds een hoerageroep aan, in de vaste overtuiging dat het een vijandelijk vliegtuig was. Spoedig was echter het Duitse oorlogskruis op de vleugels en romp van het neerstortende vliegtuig zichtbaar en met een geweldige dreun kwam het op vrij korte afstand neer in een tuin aan de Pinkenbergseweg. De Duitsers konden hun teleurstelling maar moeilijk verwerken. Maar wij lachten in ons vuistje.
De resterende dagen in die eerste week bleef het erg onrustig in en om Velp. Op twee plaatsen in het dorp werden voorlopige militaire begraafplaatsen aangelegd. Een aan de Willem Honingweg, hoek Hoofdstraat voor Britse militairen en een aan de Zutphensestraatweg, vlakbij de hoek met de Beekhuizenseweg voor Duitse
militairen. De gesneuvelden werden per vrachtauto aan-gevoerd en bij het begraven werden burgers ingezet.
Inmiddels was het zaterdag 23 september. Mijn buur-jongen vroeg mij ’s middags of ik zin had om met hem mee te gaan naar Arnhem, om daar wat rond te kijken en daar voelde ik wel wat voor. Bus en tram reden niet meer en dus liepen wij naar Arnhem. Daar heerste een grote wanorde en er waren overal soldaten op de been. Vlakbij de hoek van het Velperplein en de Eusebiusbinnensingel, de zogenaamde ‘stille hoek’, lagen militaire uitrustingsstukken en zo te zien niet van de Duitsers. Dus moesten ze van Engelse herkomst zijn. Onze pogingen om de omgeving van de Rijnbrug te bereiken hadden aanvankelijk geen succes. Alle toegangswegen naar de Rijnkant waren afgezet door Duitse militairen en anderen. Alleen de Ketelstraat, de Roggestraat en de Rijnstraat tot even voor het Roermondsplein waren toegankelijk, maar niet de zijstraten in de richting van de Rijn. Wij keerden dan ook onverrichter zake weer terug naar het Velperplein. Daar werd op dat moment even niet scherp opgelet en bij de ‘stille hoek’ konden we langs de bontzaak de hoek om glippen, de Eusebi- usbinnensingel op. Ongezien bereikten we de schouwburg en daar sloegen wij rechtsaf in de richting van de Eusebiuskerk aan de Markt. Het leek wel of we in een niemandsland waren terecht gekomen. Er heerste een doodse stilte. Huizen en kantoorpanden waren veranderd in puinhopen en de straten waren nauwelijks begaanbaar. Uit de puinhopen kringelde hier en daar nog wat rook. Uitrustingsstukken lagen her en der verspreid. Klauterend over het puin, dat soms metershoog in de straten lag, bereikten we de achterkant van de Eusebiuskerk. Tegen de muur van de kerk lag een grote hoop uitrustingsstukken van Engelse makelij, zoals geweren, stenguns, enzovoorts.
Verder stonden er een paar stukken antitankgeschut. Vermoedelijk hadden gevangen genomen parachutisten daar hun wapens en uitrustingsstukken moeten neergooien. Van de bajonetten die daar lagen namen we beiden een exemplaar mee.
Het interieur van de Eusebiuskerk was zwaar beschadigd, evenals de eens zo trotse toren. De bronzen klok-ken lagen in stukken aan de voet van de toren. Het was duidelijk te zien dat daar een hevige strijd gewoed had. Muurgedeelten, die nog overeind stonden, zaten vol gaten van ingeslagen projectielen. In de deuropening van het Hervormd Kerkelijk Bureau op de hoek van de Markt lag onder een deken het lijk van een parachutist. Alle gebouwen rondom de Markt, waaronder ook het gebouw van justitie, waren verwoest. Het plein zelf lag bezaaid met puin en was hier en daar opgebroken. Er stond een met kogels doorzeefde tramwagen. Kadavers van huisdieren met opgezwollen buiken lagen overal. Uit de huizen, die niet door brand waren verwoest, hin-gen flarden van gordijnen uit de kapotte vensterruiten.
Via de Markt liepen we naar de Rijnbrug. Overal lag puin. Het was goed te zien dat daar in de straten zwaar was gevochten. In de onmiddellijke omgeving van de brug stond praktisch geen huis meer overeind. Ze waren of door brand verwoest of door granaatvuur vol-ledig in puin geschoten en overal lag oorlogstuig. Hier en daar lag het lijk van een gesneuvelde parachutist en wat in de puinhopen lag liet zich nauwelijks raden.
Via de weg die onder de noordelijke oprit naar de brug doorloopt liepen we naar de oostkant van de brug. In het hele gebied was geen levend wezen te bespeuren. De betonnen muren van de onderdoorgang zaten vol met kogelgaten en waren hier en daar met bloed besmeurd.
We liepen naar de CAMIZ zuivelfabriek, even ten oosten van de brug. De pijpverbinding die boven de weg tussen de beide fabrieksgedeelten aan weerszijden van de weg liep, was geknakt en de beide delen rustten op een uitgebrande Duitse tank. De reusachtige geblakerde geschutsloop wees als een dode wijsvinger in de richting van de brug.
We wilden dit opmerkelijke tafereel juist wat nader gaan bekijken, toen er een Duitse soldaat op ons afkwam. Hij vroeg wat we daar deden en waar we vandaan kwamen en hij zei dat het voor ons verboden was om daar te zijn. Wij antwoordden dat we ons hadden vergist in de weg en dat we uit de richting van de Eusebiuskerk waren gekomen. We werden dan ook prompt teruggestuurd.
Weer terug bij de brug vervolgden wij onze weg via de westelijke taluds van de noordelijke oprit van de brug in de richting van het punt waar de beide singels bij elkaar komen. Op de taluds lagen veel lijken van gesneuvelde Britse parachutisten in allerlei groteske houdingen. Dit maakte veel indruk op ons en we spra
ken niet met elkaar. Ook daar was verder geen levend wezen te bespeuren en hoewel het oorlogstijd was en we al het een en ander beleefd hadden, was het voor ons toch een sinistere zaak te verkeren tussen tientallen onbegraven doden. We zagen geen lijken van gesneuvelde Duitse militairen. Die waren kennelijk al weggehaald.
Het terrein bij de brug was omgewoeld door granaatin- slagen en gescheurd door rupsbanden. In het plein voor de brug, waar de beide singels op uitkwamen, was een grote schuttersput gegraven, waarin veel lege hulzen en uitrustingsstukken lagen.
Via de Walburgstraat liepen we weer terug naar de Eusebiuskerk. De Sint Walburgiskerk was totaal uitge-brand. Hier en daar stond een jeep tussen het puin.
Tegen het einde van de middag besloten we via het plantsoen tussen de beide singels en de Parkstraat naar Velp terug te lopen. Bij de Parkstraat zagen we een groepje Britse krijgsgevangenen, dat door een paar Duitse soldaten werden afgevoerd. Toen op dat moment een geallieerd vliegtuig boven de stad cirkelde, zochten de Duitse soldaten direct dekking achter de bordessen van de statige huizen aan de Parkstraat, maar hun gevangenen bleven rustig midden op de weg staan.
Op onze terugweg door het Spijkerkwartier hoorden we dat in de straten omgeroepen werd, dat de Duitse autoriteiten besloten hadden de bevolking van de stad Arnhem te evacueren en dat de evacuatie binnen enkele dagen moest zijn voltooid, gevolgd door de gebruikelijke bedreiging met straffen bij niet opvolgen van het bevel.
Gevangen genomen parachutisten werden door de Duitsers onder andere afgevoerd naar Velp en daar tij-delijk ondergebracht in twee villa’s aan de Amhemse- straatweg, tegenover Daalhuizen, genaamd ‘CISTA’ en ’BENESITA’. Na enkele dagen werden ze overgebracht naar krijgsgevangenkampen in Duitsland. Toen de twee villa’s leeg waren, hebben wij die nagesnuffeld. Er was niet veel achtergelaten wat van onze gading was. Wel lagen in een badkuip veel foto’s van vrouwen, kinderen en soms van hele families. Gezien de beschrijvingen in de Engelse taal achterop die foto’s, moeten ze afkomstig geweest zijn van de krijgsgevangenen, die ze kennelijk op bevel van hun bewakers in de badkuip hadden moeten gooien.
De hoop op een spoedige bevrijding, die een week daarvoor bij iedereen leefde, verdween met de dag. Weliswaar werd er in Oosterbeek nog gevochten, maar het Duitse leger was zo alom en op volle kracht aanwezig, dat niemand meer verwachtte dat de parachutisten het daar nog zouden kunnen volhouden. Spoedig daarna hoorden we dan ook dat de Britse Airborne Divisie, althans wat daarvan nog over was, zich had teruggetrokken over de Rijn. De slag om Arnhem was gestreden en verloren. Het zou nog tot 16 april 1945 duren voordat Velp bevrijd werd.

Download ministory

MINISTORY No. 94
Enkele herinneringen aan het St. Elisabeths Gasthuis
AJ. Gieling
Bijlage bij Nieuwsbrief No. 107 van de Vereniging
Vrienden van het Airborne Museum Oosterbeek, augustus 2007

Zondag 17 september 1944. Het was een prachtige, heldere dag. Ik was vrij van mijn werk als oppasser in Burger’s Dierenpark en wandelde door de wijk Alteveer in Amhem. Plotseling begonnen Engelse vliegtuigen Arnhem te bombarderen en enige tijd daama zag ik in westelijke richting grote aantallen vliegtuigen, waaruit parachutisten sprongen, die haarscherp afstaken tegen de hemel.
Ik begreep dat er belangrijke dingen gaande waren en besloot snel terug te lopen naar mijn kosthuis bij mevrouw Stolk in de Kastanjelaan 12 in het Spijkerkwartier. Dat was een heel eind lopen. Ik was bijna thuis, toen ik zag dat er een bom was ingeslagen in de Bloemstraat, een zijstraat van de Steenstraat. Verschillende huizen waren zwaar beschadigd. Duitse militairen lagen gewond op straat. Ook zag ik een half verbrand konijn, afkomstig uit een van de getroffen woningen, de straat oversteken.
Onderaan de Bloemstraat zat een jongen met zijn benen

De voorzijde van het St. Elisabeths Gasthuis, gefotografeerd tijdens of vlak na de Slag om Arnhem. Onder de hoofdingang bevindt zich de benedeningang.
(Foto collectie Robert Voskuil)

vast onder de ingestorte trap van een woning. Met enkele mensen begonnen we aan hem te sjorren om hem los te krijgen. Tot overmaat van ramp begon het huis te branden. Eindelijk gelukte het om hem met veel kracht eronder uit te trekken.
Na even thuis te zijn geweest, meldde ik mij bij een post van de Luchtbeschermingsdienst. Ik werd naar de Johannastraat gestuurd, waar ook bommen waren gevallen. Er lag een zwaar gewonde man, die ik met behulp van omstanders op een rijdende brancard legde. Vervolgens liep ik zo snel mogelijk met de brancard via de Klarendalseweg naar het Willemsplein. Daar zag ik dat de Willemskazerne, die ook was gebombardeerd, brandde als een hel. In looppas vervolgde ik mijn tocht langs het station en de Utrechtseweg en bereikte veilig het St. Elisabeths Gasthuis. Helaas bleek dat het slachtoffer was overleden. Hij werd in het lijkenhuisje gelegd.
In het St. Elisabeths Gasthuis, waar de verpleging in handen was van Duitse nonnen en Nederlandse verpleegsters, was na de luchtlandingen de sfeer erg gespannen. Iedereen wachtte op de bevrijders. Veel verpleegsters stonden bij de ingang van het ziekenhuis en keken voorzichtig over de straat in de richting van Oosterbeek.
Aan het eind van de middag zag ik de eerste Britse parachutisten aankomen. Het leken wel heiligen uit een andere wereld! De voorste sloop langs de afrastering van de tuin en stopte bij de ingang van het ziekenhuis. In zijn hand had hij een Walkie Talkie, waarin hij voortdurend sprak. Ik kon het niet verstaan, omdat ik geen woord Engels kende. Vol bewondering keek ik naar hem. Toen volgden er meer. Iedereen was opgetogen. Eindelijk waren we vrij! De Britten werden omhelsd door de Nederlandse verpleegsters. Ze deelden sigaretten en chocolade uit, maar ze hadden geen tijd voor een praatje, want ze moesten verder. Ik hoorde van een van de verpleegsters dat de soldaat met de Walkie Talkie had gevraagd of het hek naar de tuin van het ziekenhuis open kon, zodat ze onder dekking van het gebouw in de richting van het centrum van Arnhem konden trekken en niet over de weg hoefden. Helaas kon de Duitse non, die als zuster-portier- ster optrad, de sleutel niet vinden. Ik vond dat vreemd en vertrouwde het niet. Had deze Duitse non misschien weinig sympathie voor de Engelsen en wilde ze daarom niet helpen? De soldaat nam afscheid van de lachende verpleegsters, waarna hij behoedzaam de oprit afliep in de richting van de Utrechtseweg. Plotseling werd hij dodelijk getroffen, vermoedelijk door vuur van Duitsers die achter de bomen stonden langs de Utrechtseweg. De soldaat die achter hem liep pakte direct de Walkie Talkie, stapte over het lichaam heen en liep verder richting centrum. Even later sneuvelde ook deze soldaat. Kort daarop wisten de oprukkende Engelsen de Duitsers achter de bomen te verdrijven.

Intussen werden er steeds meer Britse gewonden met Jeeps aangevoerd en het St. Elisabeths Gasthuis binnen gebracht. Op een zeker moment zag ik verschillende Engelse officieren de grote hal van het ziekenhuis binnenkomen. Later hoorde ik dat dit o.a. de militaire artsen Townsend, Longland, Allenby en Lipmann Kessel waren. Verschillende Nederlandse doktoren, sommigen in witte jassen, verwelkomden hen. Er werden flessen wijn opengemaakt en iedereen was in een goede stemming. Ik hoorde een van de officieren iets vragen, toen plotseling en spontaan door de aanwezigen het Engelse volkslied werd gezongen. Niet om aan te horen zo vals, maar wel zeer indrukwekkend. Toen daarna ook het Wilhelmus werd gezongen, stond ik als versteend en kon geen woord uitbrengen. Het gaf een onbeschrijflijk gevoel om dit te horen zingen na vier j aar bezetting. Een van de Engelse officieren kon het Nederlandse volkslied meezingen. Ik hoorde dat hij afkomstig was uit Zuid Afrika en dat hij Lipmann Kessel heette.
Terwijl we daar stonden, zag ik een Britse soldaat met een geweer in aanslag met een Duitse officier binnen komen. De officier, een korte, dikke man, sprong onmiddellijk in de houding toen hij ons volkslied hoorde. De soldaat die hem begeleidde meldde zich bij een van de Britse officieren. De gevangen Duitser bleek chirurg te zijn. Er werden geen handen geschud, maar de Britse artsen accepteerden hem als collega en de volgende dagen werkte hij gebroederlijk samen met de Britten op de operatiekamer.
Tot laat in de avond sjouwden we met de gewonden die werden binnen gebracht. Zij aan zij werden ze in de lange gangen van het ziekenhuis gelegd.
Toen het donker was kreeg ik de opdracht om samen met een Britse soldaat een oude vrouw naar haar huis in de buurt van de Alexanderstraat te brengen, hetgeen we deden. Vervolgens gingen we naar het Rijnhotel, waar zich ook talrijke gewonden moesten bevinden. Onderweg werden we tegengehouden door enkele Britse soldaten en twee man van de Binnenlandse Strijdkrachten, die gekleed waren in een blauw uniform met een oranje band om hun arm. Handen werden geschud, waarna we weer snel verder liepen. Bij het Rijnhotel troffen we geen gewonden meer aan, alleen gesneuvelde Britten. Ze waren neergeschoten zoals ze aan waren komen lopen, in tirailleurslinie. Een naargeestig gezicht.
Toen we terug liepen naar het ziekenhuis hoorden we vanuit de richting centrum auto’s naderen. We verscholen ons achter de bomen tegenover het ziekenhuis en wachtten af. De voertuigen stopten voor de benedenin- gang aan de voorzijde van het gebouw. Wij hoorden dat er in het Duits commando’s werden gegeven. Nagenoeg op hetzelfde moment volgden een aantal explosies en schoten. Vermoedelijk waren er handgranaten in hun midden gegooid met alle gevolgen van dien.

Ton Gieling op een pasfoto in zijn persoonsbewijs uit 1941. Hij was toen 19 jaar. (Foto via Ton Gieling)

De Duitsers, die het er levend van af hadden gebracht, vluchtten de benedeningang van ziekenhuis binnen. Toen ik ook naar binnen ging, hoorde ik co-assistent Jaap Stuyt, de zoon van dokter Stuyt, die gekleed was in een witte doktersjas, heel hard schreeuwen dat er binnen in het ziekenhuis niet gevochten mocht worden. Hij beriep zich daarbij op de Conventie van Genève. De Duitsers gehoorzaamden en leverden hun wapens in bij de Britten, waama ze naar een kamer op de benedenverdieping werden gebracht. Daar werden ze bewaakt door een Britse soldaat.
De gewonde en dode Duitsers werden door ons naar binnen gebracht en verzorgd. Gesproken werd er niet. Ik zag dat een van de gesneuvelde Duitsers was getroffen door een kogel die via zijn gouden zakhorloge zijn hart had getroffen. Het was een wat oudere man. Het deed me iets, maar ik weet niet waarom.
De volgende dagen bleef ik helpen in het ziekenhuis. Ik was gekleed in een witte jas met op mijn rug een kleine Rode Kruisvlag. Dit was vooral noodzakelijk wanneer we naar buiten moesten. Er waren verschillende jonge mannen, die hun diensten aanboden, zoals Frans Wiessing, Hessel Prinsen en Henk van Kuipers. We kregen een kamer toegewezen, waar we af en toe konden uitrusten.
Mij werd gevraagd om te helpen bij de eerste opvang van de gewonden. Tientallen lagen er op brancards op de vloer. Ik moest voor iedere patiënt een kaartje invullen, indien nodig de omgeving van de wond scheren en met desinfecterende vloeistof schoonmaken.
Naast Britse werden er ook Duitse gewonden binnengebracht. Een van hen was een SS-soldaat, die ernstig gewond was aan zijn hand. Toen de Nederlandse dokter hem ging behandelen, begon hij in het Nederlands te vloeken, waardoor het duidelijk was dat hij een Nederlandse SS-er was. De dokter had zichtbaar moeite met de situatie.
Als er een gewonde was met een buikschot, moest ik dat melden en dan kreeg hij voorrang. Zo hielp ik een man die was gekleed in een Duits SS-uniform en die een schot in zijn buik had gekregen. Tijdens een kort gesprek dat met hem had, bleek dat hij afkomstig was uit Deventer. Hij vertelde dat hij samen met een aantal makkers in de omgeving van Hotel Schoonoord in Oosterbeek in een loopgraaf had gezeten. Toen hij water wilde gaan halen en daarvoor uit de loopgraaf kwam, werd hij door een Britse sluipschutter neergeschoten. Ik vroeg hem of ik zijn ouders over het een ander moest inlichten. Hij antwoordde dat dit niet nodig was. Hij vond dat hij voor een goede zaak had gestreden. Een dag na zijn operatie, waarbij ik aanwezig was, zag ik hem in bed liggen in een afdeling van het ziekenhuis, die net door een granaat was getroffen. Het plafond hing half naar beneden. Ik zag dat hij nog leefde en zijn ogen opende, maar kort daarop stierf hij.
Het ziekenhuis werd regelmatig getroffen door granaten. Op een bepaald moment vloog er een granaat door de voorzijde van het gebouw naar binnen en trof het hoofd van een oude man, die juist eten kreeg van een Duitse non. Ik kwam net binnen en zag de hevig ontdane non nog met het bord in de hand naast het bed van de gedode patiënt staan.
Intussen had ik een motorfiets opgescharreld en werd ik al snel door de Britten ingeschakeld om berichten over te brengen. Zo bracht ik regelmatig berichten naar de familie Boissevain in Velp. Ook ben ik met een vrachtwagen van het Rode Kruis mee geweest naar Hotel Schoonoord in Oosterbeek. Ook daar werd toen nog hevig gevochten. Op een van die tochten met de motorfiets naar het centrum van de stad zat een van mijn vrienden, Henk van Kuipers, bij mij achterop. Ter hoogte van het Gemeentemuseum barste ineens een hevig artillerievuur los. Henk van Kuipers sprong van de duo-zit af en zocht dekking. Ik werd in mijn bil geraakt door een granaatscherf. De motor raakte onklaar en ik sloeg om. Ik bloedde hevig en raakte in paniek. Ik probeerde weg te komen, maar de Duitsers die in een huis er tegenover zaten, riepen dat ik moest blijven liggen en schoten over mij heen. Later, toen het wat rustiger was geworden, werd ik door Henk en Hessel Prinsen, op een brancard naar het St. Elisabeths Gasthuis gedragen. Daar werd ik in een van de gangen op de vloer gelegd. Naast mij lag een vrouw, die voortdurend vroeg hoe laat het was en of het licht of donker was. Zij vertelde dat ze niet meer kon zien omdat ze was getroffen door granaatsplinters.
De granaatscherf, die mij had geraakt werd vakkundig door dokter Van Hengel verwijderd.
Op een avond kreeg ik het verzoek van dokter Stuyt Sr. om met hem mee te gaan naar zijn huis aan de Utrechtseweg om wat spullen op te halen. Ik kende dokter Stuyt niet persoonlijk. Wel wist ik dat hij chirurg was en soms te paard naar het ziekenhuis ging. In die tijd kon je je geen grotere afstand voorstellen dan tussen een chirurg en een nagenoeg ongeschoolde arbeidersjongen, zoals ik. Ik keek erg tegen hem op en ik kreeg de indruk dat hij dat wel prettig vond. Hij was nogal zelfbewust en hooghartig. Toen we bij zijn villa waren aangekomen, moest ik mee naar de kelder. Wat ik daar zag sloeg alles. De schappen in de kelder lagen vol met flessen wijn.

Een uitsnede uit een foto, die op 19 september 1944 werd gemaakt voor het Elisabeths Gasthuis. Medewerkers van het Rode Kruis geven instructies aan een chauffeur van een ambulance. De rechtse man draagt een witte jas met een Rode Kruisvlag op zijn rug. Ton Gieling was in die dagen op dezelfde manier gekleed.
(Foto. Bundesarchiv, Koblenz)

Het was niet te geloven. En dat in een oorlog waarin we zoveel gebrek hadden! Ik was stomverbaasd, maar deed wat hij mij vroeg. Ik moest zoveel mogelijk flessen meenemen naar het ziekenhuis.
Dokter Van Hengel was uit ander hout gesneden. Ik had kennis met hem gemaakt, toen hij mijn moeder had geopereerd in 1943. Ook hij vroeg mij om hem te vergezellen naar zijn huis. Dat was een grote villa aan de Velperweg, die vol hing met kunst. Het huis was nog ongeschonden. Ik kan mij niet meer precies herinneren wat hij thuis moest doen, maar ik weet nog wel dat ik een kist sigaren moest meenemen naar het St. Elisabeths Gasthuis.
Op een dag moest er in het St. Elisabeths Gasthuis een varken worden geslacht en mijn vrienden wisten dat ik door mijn werk als dierenverzorger in het Burgers Dierenpark in Arnhem (ik werd door mijn vrienden de ‘leeuwentemmer’ genoemd) wel het een en ander gewend was. Ik werd dus aangewezen om het varkentje te slachten, omdat de nonnen in de keuken dat niet konden. Ik maakte het arme dier af en leverde het schoon aan de haak af in de keuken. Daardoor was er weer vlees beschikbaar voor de patiënten.
Ik weet niet precies meer op welke dag het was, toen ik voor de hoofdingang van het ziekenhuis stond en zag dat er vanuit het centrum een grote Duitse tank aan kwam rijden. Hij stopte en draaide het kanon dreigend in de richting van het ziekenhuis. Op hetzelfde moment ging de koepel van de tank open. Er kwam een Duitser in een zwart uniform uit, die schreeuwend in onze richting liep. Hij moest direct de directeur spreken want er zou vanuit het ziekenhuis op Duitsers zijn geschoten. Mensen, die bij de ingang aan het helpen waren, renden naar binnen om de directeur te waarschuwen, Op dat moment kwam er uit de richting Oosterbeek met grote snelheid een Jeep aanrijden, die met gillende remmen tot stilstand kwam. De Britse chauffeur maakte aanstalten om zichzelf te verdedigen, maar daarvoor kreeg hij geen kans. Achter de bomen stonden Duitse soldaten klaar om te vuren. De chauffeur werd hardhandig door de Duitse tankcom- mandant weggetrokken. De Duitser schreeuwde dat als de directeur niet direct de daders zou uitleveren die vanuit het ziekenhuis zouden hebben geschoten, hij het hele ziekenhuis in de lucht zou laten vliegen. Verstijfd van schrik stonden wij daar, toen plotseling de Duitse chirurg uit het ziekenhuis naar buiten kwam. Hij gaf de tankcommandant te verstaan dat hij door moest rijden en dat hijzelf de afgelopen dagen goed was behandeld. Daarna vertrokken de Duitsers en reed de tank langzaam richting Oosterbeek. De Duitse chirurg vertrok echter ook, waarbij hij helaas de laatste ambulance, die we nog had-den, meenam!
Het was kort na het einde van de Slag om Arnhem, op 28 september, toen dokter Van Hengel mij verzocht, in opdracht van de commandant van de Feldgendarmerie,
de SS-er Beger, mee te gaan met de Britse aalmoezenier Father McGowan. Deze zocht op het gevechtsterrein naar gesneuvelde Britse militairen en verzamelde daarbij gegevens voor hun identificatie.
Om met de motorfiets op straat te mogen rijden, vroeg ik een bewijs van de SS. Dat papier werd mij inderdaad geleverd. Zo kon ik Father McGowan naar de plaatsen brengen waar hij naartoe wilde, zoals naar Oosterbeek- Hoog, waar in de buurt van het station een groot aantal Britse gesneuvelden lag, die in een massagraf werden begraven.
In de periode, toen de stad reeds verlaten was, werd ik ook nog regelmatig gevraagd om met mijn motorfiets berichten en voedsel over te brengen naar adressen, waar zich Britse militairen schuil hielden. Een van die tochten is mij bijna noodlottig geworden. Toen ik voedsel moest brengen naar een huis op de Hoogkamp, bleek dat op het betreffende adres Duitsers zaten. Ik wist mij uit die situatie te redden door een heel verhaal te verzinnen, dat gelukkig werd geloofd.
Op zekere dag werd er een paard, dat eenzaam en hulpeloos over straat had gezworven, binnen gebracht in het St. Elisabeths Gasthuis. Het arme dier had een granaatsplinter in zijn achterlijf en die zouden we er wel even uithalen. Tijdens die ‘operatie’ voelde ik mij niet goed worden en viel van mijn stokje. Bewusteloos werd ik weggedragen en direct onderzocht door dokter Van Hengel, die een acute blindedarm ontsteking constateerde. Ik mocht niets meer eten en zou de volgende dag geopereerd worden. Omdat ik van nabij had meegemaakt dat operaties aan de lopende band werden uitgevoerd, vreesde ik het ergste vanwege het gevaar van infecties. De volgende dag voelde ik mij weer redelijk goed en zag de noodzaak van operatie niet in. Ondanks een ernstige waarschuwing van dokter Van Hengel stond ik op en ging omdat ik honger had naar de keuken. Daar vroeg ik de aanwezige zuster om eten. Dat kreeg ik volop. Maar dat heb ik geweten! Ik kreeg hevige krampen in mijn buik en wel zo ernstig, dat de dokter erbij werd geroepen. Deze beval een onmiddellijke operatie en ik werd op een brancard door mijn vrienden rechtstreeks naar de operatiekamer gebracht. Een non bracht mij snel onder narcose, waarna dokter Van Hengel mijn blindedarm verwijderde.
Toen ons werk in Arnhem er na enige tijd op zat, evacueerde ik via de Veluwe naar Nunspeet, waar ik eveneens in het ziekenhuis werkte.
Na de evacuatieperiode en de bevrijding in mei 1945 keerde ik terug naar Arnhem, waar ik in huis kwam bij de familie Wiessing aan de Huygenslaan. De heerWiessing, die in het bestuur zat van het St. Elisabeths Gasthuis, vroeg mij op zeker moment om naar het ziekenhuis te gaan, omdat daar opnamen zouden worden gemaakt voor een film over de Slag om Arnhem. In het ziekenhuis aangekomen moest ik mij opnieuw kleden in een witte jas en een witte helm op mijn hoofd dragen. Voor de lens van de filmcamera moest ik samen met anderen ‘gewonden’ de grote trap opdragen. Precies zoals ik dat had gedaan in september 1944.

Download ministory

MINISTORY No. 95
Logica en logistiek
Frank Steer
Bijlage bij Nieuwsbrief No. 108 van de Vereniging
Vrienden van het Airborne Museum Oosterbeek, november 2007

En wat ik nu werkelijk niet begrijp is …
Nou ja, eigenlijk heel wat zaken. Er zijn nu eenmaal teveel strijdigheden in één, betrekkelijk korte slag. Maar die, welke op het moment mijn gedachten in beslag neemt, is de logistiek en in het bijzonder de slag die 4 Brigade misschien zou hebben gewonnen als maar een of twee dingen anders op touw waren gezet.
Maar misschien moeten we een ogenblik besteden aan het onderzoek van wat had moeten gebeuren en dan van wat gebeurd is en vervolgens de betekenis bezien van verschillen daartussen. Laten we eerst eens zien hoe de logistieke ondersteuning was ge-organiseerd op het niveau van brigade en divisie. Reparatie en reserve onderdelen werden op divisie niveau verschaft door het ‘Ordnance Field Park’ [munitie depot in de open lucht] en de REME werkplaats. Voor de veel dringender behoefte aan ondersteuning was iedere dienst voor de medische hulp, de aanvoer van munitie, brandstof en voeding (de laatste drie heten tegenwoordig Gevechts- bevoorrading) verbonden met een bepaalde brigade, die hem als eigen kon beschouwen. Zo waren, bijvoorbeeld, de drie ‘Field Ambulances’ elk aan een brigade verbonden, al zouden ze ieder die een beroep op haar deed behandelen.
Hetzelfde gold voor Gevechtsbevoorrading. De ‘Air- bome Column RASC’ had de aanvoer ervan tot taak en luitenant-kolonel Michael Packe had drie compagnieën in zijn column om die taak te volbrengen. In de eerste plaats was er zijn ‘composite company’ [een compagnie met meerdere taken] 253, hoofdzakelijk verantwoordelijk voor het verpakken en door de lucht afleveren van voorraden. Dan was er de 93e compagnie voor vervoer in het algemeen en daartoe uitgerust met drieton-ners. Deze waren zo omvangrijk dat ze niet per vliegtuig aangevoerd konden worden zodat ze, als ‘sea tail’, steeds per schip en over land achter de divisie aan reisden om zich daarbij aan te sluiten om algemene ver- voerssteun te bieden zodra en waar die was geland.
Het derde sub-onderdeel was 250 ‘Airborne Light Company’ onder bevel van Major John Gifford. Die compagnie was verdeeld in vijf pelotons, die elk weer in tweeën gedeeld waren. Er was een sectie met vijf jeeps, elk met twee aanhangers, radio en zoveel bemanning als er in een jeep kon. Gewoonlijk waren dat vier of vijf man. Drie van de pelotons werden aan brigades toegevoegd. Captain Jack Cranmer-Byng aan de le, Captain Paddy Kavanagh aan de 4e en Captain Bill Geil aan de Airlanding Brigade.

Lieutenant Colonel Michael Pack, commandant uan het Royal Army Service Corps, Ist Airborne Division.
(Foto collectie Frank Steer)

De resterende twee even sterke pelotons werden als het ware in reserve gehouden, maar hun werkelijke bestemming is onduidelijk. In het Arnhemse geval reisden ze in de sea tail, een ervan onder bevel van luitenant Richard Adams, wiens na-oorlogse meesterwerk ‘Watership Down’ berustte op de slag die 250 Company leverde in de Oosterbeekse insluiting.
Om het beeld te voltooien was er de logistieke opzet binnen het bataljon, die tamelijk sterk overeen schijnt te komen met wat men in een modern Brits bataljon tegenkomt. Het komt er op neer dat een bataljon is opgedeeld in drie echelons. F is het vechtende deel van het bataljon waaronder de ondersteuningscompagnie [‘Support Company’]. Dan is er A echelon. Het staat onder bevel van de ‘Quartermaster’ en geeft alle onmiddellijke logistieke ondersteuning die een bataljon nodig heeft, volgt het op reis en blijft er in het gevecht zo dicht mogelijk achter. En dan is er het B echelon, in dit geval onder bevel van de ‘Regimental Quartermaster Sergeant’. Dit omdat een bataljon maar één quartermaster had. Tegenwoordig heeft een bataljon er twee en de tweede zou in zo’n geval het bevel voeren over B echelon.
Dat B echelon heeft alles bij zich wat het bataljon niet on-middellijk nodig heeft zoals een reserve aan rantsoenen, kledij en minder dringende voorraden. Het vervoert ook de zware bepakking, met een tweede paar hoge schoenen, nog een paar sokken en een trui, van de soldaten die op het punt staan slaags te geraken. Bij de Airborne Division waren deze ingeladen toen de sea tail op 11 augustus uit Engeland was vertrokken in het kader van ‘Operation Transfiguration’, die uiteindelijk was afgelast, maar op het vasteland was gebleven in afwachting van een volgend beroep op haar. In dit geval betekende het dat

De ‘Divisional Administrative Area’ (DAA) tegenover Hotel Hartenstein in de eerste drie dagen van de slag. De jeep op de voorgrond is er mogelijk een van Captain Kavanagh, waarmee op dinsdag 19 september 1944 voorraden toerden opgehaald van de dropping zone. (Foto: Imperial War Museum, Londen)

ze voor meerdere weken zonder hun ‘spulletjes’ zouden zitten hoewel de meesten van hen, als ondernemende soldaten, wel wat achter de hand gehad zullen hebben.
Tegenwoordig zou een transport sectie toegevoegd worden aan A echelon, zeker bij het oprukken. De rol daarvan is tweedelig: het bataljon voorzien van de dadelijk benodigde voorraad munitie en om verbinding te hebben met het depot van de divisie of brigade om te vragen om meer, als dat nodig is. In het airborne geval zou dat een hele of gedeeltelijke sectie van het toegewezen RASC peloton zijn, afhankelijk van de taak van het bataljon. Voor het gevecht in de bossen van de 4e brigade zou het hele peloton van Paddy Kavanagh samengebracht zijn met de A echelons bij de spoorwegovergang in Wolfheze.
Daarenboven waren er stafofficieren op de brigade en divisie hoofdkwartieren die het beleid bepaalden en erop toezagen dat het doeltreffend werd uitgevoerd. Op het brigade hoofdkwartier was dat de taak van de ‘DeputyAs- sistant Adjutant and Quartermaster General’ (DAA&QMG), de stafofficier verantwoordelijk voor personeel en logistiek. De mannen die deze rol vervulden waren Major C.D. Byng-Maddock MBE bij Ist Parachute Brigade, Captain Bar- row bij 4 Brigade en Captain D.H. Robson bij de Airlanding Brigade. Zij zouden, zoals dat genoemd werd, de ‘Administrative Order’ [een plan voor logistiek en personeel] voor de brigade opstellen of, op zijn minst, het administratieve deel van het plan voor de operatie. Zij zouden geadviseerd worden omtrent inhoud en vervolgens uitvoering, waar het ging om gevechtsbevoorrading, door de ‘Brigade Army Service Corps Officer’ (BRASCO), zij waren Captain P.G. Mortlock bij 1 Parachute Brigade, Captain C.R. Harkness bij 4 Brigade en Captain L.A.C. Lockyer bij de Airlanding Brigade. In het divisiehoofdkwartier werd het overkoepelende beleid bepaald door de ‘Assistant Adjutant and Quartermaster General’, Lieutenant Colonel Preston van het South Lancashire Regiment en op zijn algemene plan zouden op brigade niveau de DAA&QMGs de hunne base
ren. Hij werd daarbij terzijde gestaan door de Commander Royal Army Service Corps’ (CRASC), Lieutenant Colonel Michael Packe, die ook het bevel voerde over het divisie transport regiment, of column, zoals het in die tijd heette.
Alle administratieve orders voor de le Airborne Division berustten op twee al omvattende administratieve instructies, uitgevaardigd al voor de 6e juni. Voor nadien voorbereide operaties waren de enige bijzonderheden die ingevuld moesten worden de toewijzingen van doorgangskampen en vliegtuigen, bevoorradingsdetails, de plaatsen voor de ‘Divisional Administrative Area (DAA), krijgsgevangenenkamp en geldwisselregelingen.
Tegen de achtergrond van deze instructies ontwikkelde Michael Packe zijn eigen ideeën, in een poging het meest mogelijke te herleiden tot standaard instructies en vastgelegde werkwijzen om briefing voor op korte termijn voorgenomen operaties tot een minimum te beperken en zoveel mogelijk weg te nemen de onduidelijke spanning tussen concreet plan en voorschrift [‘the nebulous fog of war’] als het gevecht goed en wel was begonnen. In zijn ‘Standard Operating Procedure’ (SOP) van 8 augustus 1944 gaf hij het model voor de inzet van het RASC op divisie niveau.
Hij onderscheidde drie hoofdtaken. Voorafgaand aan het lanceren van een airborne aanval zouden ze de Divisie moeten brengen naar vliegvelden, doorgangskampen en inkwartieringen in het zuiden van Engeland, waarvandaan de vliegafstanden naar het vasteland korter waren; ze zouden ook de administratieve diensten moeten verlenen die nodig waren voor het vertrek van het vliegende deel van de divisie. Vervolgens zou hij moeten zorgen voor een volledig airborne gedeelte van HQRASC en 250 Airborne Light Company RASC om de Divisie te begeleiden, zoals ze hadden getraind op oefeningen. Tenslotte zou hij een maximaal aantal vliegtuigbemanningen beschikbaar moeten stellen uit 253 Composite Company RASC voor luchtbevoorrading. Hiertoe had hij een heel klein hoofdkwartier nodig, bestaande uit hemzelf, zijn ‘second-in-command’, een schrijver en een chauffeur. Van 250 Company zouden de le, 2e en 3e Parachute Platoons met hun jeep secties zich afsplitsen om hun respectieve brigades te begeleiden ‘op de gebruikelijke wijze . Deze pelotons zouden naar de vliegvelden gaan op aanwijzing van de brigade, waarbij de jeep secties meegingen met de voor glider vervoer bestemde colonnes.
Hij zag nog twee mogelijke maar onzekere taken. Hij zou een echelon moeten vormen, dat per schip zou worden aangevoerd [Seabome Echelon], bestaande uit de rest van HQRASC, de gehele 93 Composite Company RASC en het restant van 250 Airborne Light Company, dat niet door de lucht zou zijn aangevoerd. Volgens zijn plan zou zijn seabome lift vertrekken na het airborne deel en er zouden zevenenveertig voertuigen bij zijn van 253 Company als aanvulling op het eigen vervoer van de onderdelen. Het was evenwel duidelijk dat, als voldoende vliegtuigen beschikbaar waren, hij de rest van 250 Company tot de maximum beschikbare capaciteit zou laten overvliegen.

Wat de Arnhemse operatie aangaat, schijnt er een gebrek aan aanwijzingen te zijn geweest omtrent administratieve zaken. Slechts één verwijzing was te vinden, bij ‘4th Parachute Brigade’ naar een administratieve aanwijzing voor Amhem bestaande uit een halve getypte bladzijde, die de gehele operatie besloeg. Zij verwees naar bevelen gegeven voor Operatie LINNET en betrof een bijzonderheid over het afvoeren van gewonden tijdens de komende operatie. Operatie LINNET was er een op legercorps niveau, waar-bij zo ongeveer dezelfde mankracht ingezet zou worden als bij Arnhem, om een bruggehoofd over het Schelde Kanaal bij Turnhout te verzekeren. Zij is nooit uitgevoerd.
Het heeft er dus alles van dat, behalve door professionals als Michael Packe, logistiek niet werkelijk serieus genomen is door de staven van brigades of divisie.
Om te bekijken wat ik niet begrijp, laten we eens onderzoeken wat met elk van de pelotons is gebeurd voorafgaand aan het gevecht in de bossen op dinsdag 20 september 1944. De eerste twee landden met hun brigades op dag één. Het landen van de zweefvliegtuigen vóór de parachutisten betekende dat het derde peloton ter ondersteuning van Ist Airlanding Brigade er eerder was. Daar ze in zweefvliegtuigen kwamen die alle precies volgens plan waren geland, was het hele peloton, inclusief zijn jeep sectie geconcentreerd bijeen en klaar om op de kortste termijn te vertrekken. Het verplaatste zich snel en al heel spoedig wachtte het op het rendez- vous punt bij Heelsum, hetzelfde voor beide pelotons. Het eerste peloton, evenwel, welks parachute gedeelte bij de landing verspreid was, had moeite zich te verzamelen om de stad in te trekken met Ist Parachute Brigade. De beide peloton commandanten overlegden over wat hun het beste te doen stond omdat ze geen contact konden krijgen met Michael Packe’s second in command, Major D.G. Clarke, die was aangekomen, maar nergens te vinden was. Ze wekken de indruk niet gedacht te hebben aan de staf van de brigade en men gaat zich afvragen of er wel enig verband was, een verband dat er had moeten zijn en een heel nauw verband zelfs.

Captain Paddy Kavanagh, No.2 platoon, 250 Airborne Light Company RASC.
(Foto collectie Frank Steer)

 Zij namen een besluit dat ver strekkende gevolgen zou hebben, zowel voor hen als voor hun manschappen. Bill Geil, commandant van 3 Platoon, zei: “Niet lang nadat Ist Parachute Brigade was geland liep ik tegen Jack Cranmer-Byng aan, wiens peloton wijd verspreid was geraakt. Omdat 2nd Parachute Battalion samen met Ist Parachute Brigade Headquarters al op weg waren naar de brug besloten wij van plaats te wisselen en ging ik meteen achter het 2e peloton aan, richting de brug, waar we na slechts een kleine schermutseling laat in de middag aankwamen.”
Deze beslissing hield klaarblijkelijk geen rekening met de geschatte behoefte [i.h.b. aan munitie; de ‘scaling’ *)] die ze bij zich hadden aangezien ieder van de parachute pelotons op pad gestuurd was met dezelfde belading ondanks het verschil in omvang tussen een parachute- en een gliderbrigade. Die laatste was aanzienlijk groter, met het dubbele aantal mortieren en Vickers machinegeweren en twee pelotons met 6-ponder antitank kanonnen. Het peloton van Bill Geil had heel anders uitgerust moeten zijn en wel veel zwaarder dan die welke de parachute brigades steunden. Hoe dan ook, beide officieren moeten hebben aangenomen dat de plannen voor de divisie in werking zouden treden en dat zij, tegen de volgende avond, samen zouden vallen onder een munitie depot voor de gehele divisie binnen de linie die Ist Airborne Division rond de Arnhemse brug zou hebben gelegd.
Echter, een ding lijkt duidelijk in dit alles en dat is dat het hun taak was de aan hen toegewezen brigades te steunen. Wat we weten van 4 Brigade levert niet hetzelfde beeld op. Om te beginnen was Paddy Kavanagh’s peloton aanvankelijk wat uit elkaar geraakt doordat het glider-gedeelte afgeleverd werd in de Dag 1 Landing Zone voor 1 Brigade, terwijl het parachute-gedeelte binnenkwam in de Dag 2 Landing Zone voor 4 Brigade.
Toen zij zich eenmaal hadden samengevoegd lijkt de opdracht voor het peloton te zijn geweest om verbinding te zoeken met 4 Brigade, zoals Cpl Burnham Bax- ley noteerde: “We probeerden tevergeefs verbinding te krijgen met 156 Battalion dat onze voorraden nodig had. We hadden niet de juiste golflengten opgekregen.”
Hoe dan ook, toen Kavanagh er niet in was geslaagd contact te krijgen is hij rechtstreeks vertrokken naar het Divisie depot dat toevallig was ingericht op het driehoekige stukje terrein voor het Hartenstein Hotel. Dit bracht hen binnen de oorspronkelijk voorziene begrenzing van de divisie en meer in het bijzonder in het terrein van de Airlanding Brigade en wel vlak bij de artillerie opstellingen die voorzien waren op een plaats in de buurt van de Kerk in Oosterbeek Laag en die de grootste afnemer zouden zijn van de voorraden van het divisie depot.
Eenmaal bij dat depot aangekomen loste hij zijn lading, ongeacht enige behoeften die 4 Brigade misschien had en verschafte Michael Packe zijn enige reserve voertuig voor de veelheid van taken waarvoor die zich gesteld zou zien.

Captain Jack Cranmer-Byng MC, No.1 Platoon, 250 Airborne Light Company RASC.
(Foto collectie Frank Steer)

Dat was dus wat er gebeurde met de logistiek. Nu dan terug naar 4 Brigade en de gevechten om de Dreijenseweg over te steken en de afsluiting door Spindler te doorbreken en wel in het bijzonder het gebied van het 156 Bat- talion. Hier stond SS korporaal Alfred Zieger naast zijn gevechtsgroep commandant, SS kapitein Bruhns, na de eerste aanvallen van de beide Britse battaljons toen zijn officier hem toevertrouwde: “Als we niet gauw versterking krijgen zullen we moeten terugtrekken als de volgende aanval komt.” en dit ondanks de Duitse overmacht in mankracht en wapens. Dit laat dus zien dat, bij behoorlijke ondersteuning, de slag te winnen zou zijn geweest.
Maar waar was die ondersteuning? In een moderne aanval door een brigade zouden alle gevechtsmiddelen ingezet zijn, waaronder mortieren, geschut, machinegeweren en antitank wapens. Laten we buiten beschouwing het antitank geschut en de machinegeweren die waarschijnlijk eerder defensief zouden zijn gebruikt maar waarvoor wel degelijk een plaats wordt inge-ruimd in de aanval. Het schijnt evenwel dat, ondanks het overwicht aan Duits pantsers, dit niet is overwogen.
Laten we onze gedachten bepalen op de voor de brigade beschikbare artillerie vuurkracht. Alle drie de batterijen van het airlanding light regiment waren in actie, hoewel, volgens luitenant Paddy de Burgh RA, het regiment al op doelen schoot in batterij sterkte in tegenstelling tot het inzetten van het gehele regiment, dat is 8 in plaats van 24 stukken, om munitie te sparen. Dus stonden de artilleristen toen al op gespannen voet met het oude airbome gezegde datje zorgvuldig moet zijn bij het gebruik van munitie omdat je nooit kan weten wanneer je weer bevoorraad wordt; toen hadden ze immers voorraden voor vier dagen en die voor de vijfde waren onderweg.
De andere ‘artillerie’ vuurkracht waren natuurlijk de mortieren van de infanterie bataljons. Er waren in feite zo’n 24 buizen beschikbaar, gegeven het feit dat een airlanding battalion – 4 Brigade had nu 7 KOSB er bij – tweemaal zoveel mortieren had als een parachute bataljon. Indien geïntegreerd in een al omvattend vuur plan voor een aanval van de brigade, zouden er, nu de mortieren alles in hun bereik hadden, wel 48 buizen beschikbaar zijn geweest. Verder waren 24 daarvan on-
der de directe leiding van de staf van 4 Brigade en een mortier is een effectievere granaat dan de 75 millimeter van het airlanding geschut. Dit was niet enkel omdat, bij een kaliber van ongeveer 80 millimeter, de 3 mortiergranaat groter was, zij bevatte ook meer explosief in verhouding tot de dikte van haar huis dan haar artillerie tegenhanger omdat de afvuurdruk in een mortier veel lager is dan die in een gewoon kanon. Verder is haar baan veel steiler dan die van het artillerie projectiel en was ze in beboste omgeving veel effectiever dan artillerie.
Dit was natuurlijk allemaal academisch nu dit een aanval zou worden zonder artillerie steun. Dit was me een paar jaar geleden bevestigd door kolonel John Waddy, de commandant van B Company 156 Parachute Battalion, toen hij zei dat hij ‘niet dacht dat er iets op touw gezet was’. Jammer, het had het ver-schil kunnen uitmaken tussen succes en mislukking.
En laten we een paar feiten nalopen voordat we nu de logistiek een verwijt maken van een gebrek aan munitie als de oorzaak van het probleem. Elk bataljon had twee dagen voorraad bij zich naar de standaard behoefte van wapendragers [’weapon scale’]. Voor nog twee dagen lag die bij 250 Company RASC in dit geval Paddy Kavanagh’s peloton en zou beschikbaar zijn geweest als hij en zijn mannen goed geleid waren door de staf van de brigade. Verder was die dag, dinsdag, de eerste her-bevoorradings vlucht, die voorraad voor nog een dag zou brengen. Dus was er voor vier dagen munitie, die dag nog te vermeerderen met een vijfde. Niettemin beweerde luitenant-kolonel des Voeux, de commandant van 156 Battalion, dat hij mortier munitie spaarde voor het geval van een Duitse tegenaanval en gebruikte hij daar dus niets van tot steun van zijn eigen aanval.
En toch had hij, net als ieder ander, voor vier dagen munitie en potentieel een vijfde, voor één gevecht. En dan hebben we nog niet meegerekend de vuurkracht van 20 zes-ponders en 24 Vickers machinegeweren, die nooit gebruikt werden.
Dus, wat ik werkelijk niet begrijp is … waarom?

Notes:
1. Dit artikel werd uit het Engels vertaald door Mr. J.W. van Slooten uit Oosterbeek.
2.7113360 vierkante haken opmerkingen van de vertaler.
3. *) ’Scalings’ is een lastig begrip. Het gaat om normen voor uitrusting. Per legereenheid bestaan normen voor de behoefte, bijv, aan munitie. Een – wat grotere – eenheid omvat ook niet-wapendragenden, die toch meetellen voor de behoefte aan munitie per man. ‘Weapons scale drukt uit hoezeer de feitelijk te verstrekken hoeveelheid munitie is toegenomen wanneer het ‘rantsoen van de niet wapendragers aangroeit aan dat van de feitelijke deelnemers aan het gevecht.

Download ministory

MINISTORY No. 87
Chris van Roekel
Bijlage bij Nieuwsbrief No. 99 van de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum Oosterbeek
september 2005

Behalve dat in Ministeries de militaire kant van de Slag om Arnhem aan bod komt, is het interessant om van tijd tot tijd ook de belevenissen van de gewone burger onder de loep te nemen. Met stijgende verbazing las ik enige tijd geleden een rapport, dat mij destijds door wijlen ons lid Hans Verdoom ter hand was gesteld, waarin de ongelooflijke avonturen van een oud-gezag- voerder van de K.N.S.M.1), kapitein O.H. Blaauw, op verzoek van de Politieke Opsporingsdienst te Arnhem, door hemzelf worden beschreven.
Oud-gezagvoerder Blaauw2), die een broer was van wijlen Professor dr. A.H. Blaauw, waarvan de weduwe op de Zonneheuvelweg 12 woonde, evacueerde eind 1942 vanuit Den Haag naar Oosterbeek. Het viel niet mee om daar een paar kamers te vinden, maar hij slaagde er toch in onderdak te krijgen op de Pietersbergseweg 28 in het pension van een zekere familie Aufenacker. Maar niet alleen was de naam van deze familie Duits, ook hun gezindte was pro-Duits. De heer des huizes, die meestal in Amsterdam vertoefde, was werkzaam bij het bankiershuis Lippmann, Rosenthal en Co., waar, onder Duitse supervisie, het kapitaal van Joodse families geliquideerd werd. De heer Aufenacker bracht als koerier Belgische Joodse fondsen – ‘Zu gunsten des Deutschen Reiches eingezogen’- van Amsterdam naar de Continental Bank te Brussel.
Eind augustus 1944 keerden de oorlogskansen echter snel. De geallieerden naderden Brussel. De heer Aufenacker werd naar de Belgische hoofdstad gestuurd om daar nog niet verkochte fondsen op te halen en naar Amsterdam te brengen. Met grote moeite gelukte het hem met een verzegelde kist en een verzegelde ijzeren koffer uit Brussel weg te komen. Maar omdat de verbindingen met Nederland niet goed meer werkten, moest hij met een Duitse militaire trein naar Duitsland vluchten. Van daaruit slaagde hij erin via Emmerich Oosterbeek te bereiken. Omdat op 5 september de spoorwegstaking was uitgeroepen, kon hij niet doorreizen naar Amsterdam om daar de waardepapieren af te leveren. Gezien de chaotische situatie besloot hij daarom de koffer en kist met hun waardevolle inhoud in de kelder van zijn huis Pietersbergseweg 28 te verbergen. De heer Blaauw hoorde dit van mevrouw Aufenacker en knoopte dit in zijn oren. Wij volgen nu letterlijk een deel van het bovengenoemd rapport:
‘Maar daar kwam de groote dag van 17 September. Op dien mooien Zondag braken om 11 uur des voormiddags alle ruiten van mijn kamers door enige bommen op Duitsch afweer-geschut.

Kapitein Otto Hugo Blaauw), ca. 1947.

Mijn hart juichte: de bevrijding komt! Even later vernam ik van het dienstmeisje, dat Johnny Aufenacker, de zoon, in N.S.K.K.-uniform3) met een motorfiets van de Wehrmacht uit Arnhem was aangekomen. Te 4.30 uur des namiddags begaf ik mij te voet naar mijn schoonzuster op den Zonneheuvelweg. Duitsche militairen waren overal in afwachting. De luchtvloot was op de heide achter Wolfheze geland. Er was groote spanning. Bij Tol Wolfheze zag ik de Engelschen op komen zetten. Ik bevond mij op den Utrechtscheweg juist tussen hen en de Duitschers en maakte mij uit de voeten. Een felle strijd was gaande; wij vluchtten te 8 uur des namiddags naar een schuilkelder bij de buren, waar wij met 27 men- schen van 17 September tot 22 October bleven en veel beleefden. Na 3 dagen feilen strijd waren wij helaas weder onder Duitschen macht. Ongeveer 23 September kon ik voor het eerst weer naar mijn kamers gaan kijken. In huis was alles vernield. Ik trof er aan de dames Lindo, beiden in de tachtig jaar. Zij hadden alles doorstaan, zaten daar verlaten en hadden vooral dorst. Ik riep de hulp in van het Roode Kruis, dat

FOTO: COLLECTIE C. VAN ROEKEL De Pietersbergseureg in Oosterbeek, gefotografeerd voor de Tweede Wereldoorlog. Rechts op de voorgrond het huis dat toen het nummer 28 droeg, maar oud-gezagvoerder Blaautu kamers huurde en van waaruit hij eind september 1944 de Joodse waardepapieren wist te redden.

de dames vervoerde. De volgende dag maakte ik nog een tocht. Ik trof daar de Heer Vervooren, oud referendaris van Financiën en mede-pensiongast. Hij toonde mij de kelder om te laten zien waar ze dagenlang gehuisd hadden. Hij zei:’ Kijk, daar staan nog steeds een koffer en een kist met de fondsen van de Heer Aufenacker’.
Later begon ik te overwegen deze waarden te ontvoeren, maar de mogelijkheid mijn slag te slaan werd steeds kleiner, omdat het voor burgers verboden was in het dorp te komen. Mijn laatste kans ziende, besloot ik alsnog te handelen en een poging alleen te wagen.
Laat in de middag ging ik met een kruiwagen van de Zonneheuvelweg bij Tol Wolfheze, naar de Pietersbergsche- weg 28, bij Hotel ‘De Tafelberg’.
Vanaf de Betuwe werd telkens geschoten en granaten sloegen hier en daar in. Duitsche patrouilles gingen overal rond, burgers zag ik een heel enkele. Den kruiwagen stelde ik achter het huis verdekt op. Ik liep de donkere kamers binnen en stootte met mijn voet tegen de laarzen van een gesneuvelde Duitscher – de koppel nog vol handgranaten – en daalde in de kelder af. Met een lucifer zag ik de kist op den ijzeren koffer staan. Ik was blij dat het nog niet te laat was. Ik trok de kist van de koffer, die met een zwaren slag neerviel. Ik was beducht dat het lawaai gehoord zou worden. Met moeite bracht ik de kist tot voor de keldertrap. Daarna trachtte ik de kist de trap op te kantelen. Het was uiterst moeilijk. Met de grootste inspanning tot halverhoogte gekomen, slipte de kist; ik sloeg achterover en schoot met mijn been tusschen de traptreden. Gelukkig kreeg ik met mijn rug steun tegen de muur. De zware kist viel op mijn beenen, die bedenkelijk doorbogen. Zoo hing ik een ogenblik bijna horizontaal, maar was gerustgesteld dat mijn beenen het hielden, al bleven mijn knieën nog anderhalve maand gezwollen. De kist kantelde ik en ik
bevrijdde mijzelf. Ik was diep teleurgesteld dat ik mijn plan niet zou kunnen uitvoeren. Bovendien was er voortdurend gevaar dat de Duitschers mij zouden betrappen. Wat te doen? In het schuurtje vond ik een tuinschaar. Hiermee brak ik de kist open. De pakken effecten bracht ik op den kruiwagen Daarna volgde de verzegelde ijzeren koffer. Over alles deed ik een kleed, sjorde alles goed vast en bovenop legde ik eenige lichte dingen van mijn kamer als camouflage. De leege kist gooide ik achter het huis over den tuinmuur. Deze viel op gegolfde ijzeren platen. Dit helsche kabaal verontrustte mij.
Ik was klaar voor de thuisreis. Bij het optillen van den krui-wagen bleek deze echter zoo zwaar dat ik vreesde nooit het doel van mijn tocht te zullen bereiken, namelijk een kreupel- bosch op den Bilderberg. Met groote moeite kwam ik om het huis op straat, waar ook tevens het gevaar voor ontdekking grooter werd. Met inspanning van al mijn krachten kon ik slechts een tiental passen loopen en moest dan rusten Zoo bereikte ik den Utrechtscheweg bij Hotel ‘Schoonoord’. Daar lag echter de stijgende weg voor mij. Toch wilde ik mijn doel bereiken. Over dat stijgende deel heb ik zeker een uur gedaan. Telkens moest ik gaan zitten. Halfweg de helling kwam een Roode Kruiszuster naar mij toe, beloofde mij te helpen, maar even later zag ik haar verdwijnen. Ik zette mijn tocht voort en bereikte de top. Daarna begon de weg lang-zaam te dalen naar Tol Wolfheze. Het ging wel iets beter, maar het werd mij toch te zwaar. Daar kwam mij achterop een mannetje met een leegen kruiwagen. Ik maakte een praatje met hem en ging met hem accoord, dat wij om beurt van kruiwagen zouden wisselen en ik hem 5 guldens bij de Tol zou betalen. Dat probeerde hij graag. Hij bleek 72 jaar te zijn, ik was 69.
Telkens kwamen er patrouilles langs. Juist dan ging ik er onverschillig bij zitten, dat mijn zware last geen aandacht zou trekken. Zoo bereikten wij veilig de voet van de Zonneheuvelweg en ik nam afscheid van mijn vriend. Hij zei nog: ‘Maar U krijgt dien kruiwagen nooit dien berg op’. Ik naderde echter het einddoel en mijn krachten verzamelend gelukte het mij het huis van mijn schoonzuster te bereiken.
Nu nog de fondsen in het donker begraven was mij onmoge-lijk. Ofschoon het hoogst gevaarlijk voor haar was, mocht ik mijn buit dien nacht bij haar onderbrengen. Ik dank haar voor deze hulp, die zo riskant was omdat steeds Duitsche soldaten in ons huis kwamen.
Dien volgende dag, onder stortregen groef ik een diep gat in het kreupelhout bij den Wolfhezerweg en bracht er de fond-sen in. Die in de kist waren geweest wikkelde ik in getaand doek. Na het gat opgevuld te hebben, dekte ik alles goed af met blad en takjes. Alle brieven met ‘Heil Hitler’ had ik in mijn zak gestoken. Het overbrengen van de colli, thans drie in getal, vanaf het huis van mijn schoonzuster naar het kreu- pelbosch achter haar tuin was zeer riskant. Gevaar voor ont-dekking loerde overal. Niet alleen van de lotgenooten in den schudkelder zoo dichtbij en van de andere omwonenden, voor wie ik het geheim wilde houden, maar telkens kwamen er Duitsche militairen in den buurt, ook in den achtertuin en in

Kaartje van Oosterbeek, met daarop aangegeven de route die Kapitein Blaauw volgde met de zware, met waardepapieren gevulde kruiwagen.

het huis. Mijn schoonzuster hielp mij de zware colli over het achterhek van den tuin te krijgen en ging daarna op uitkijk staan om mij bij naderend gevaar een sein te geven en door een gesprek de menschen af te leiden. Intusschen deed ik daar mijn werk, terwijl de regen gutste en het lawaai dat ik wel moest maken, mij veel zorgen gaf.
Den volgenden dag ging ik weer naar den Pietersbergsche- weg en haalde de leege kist op om geen spoor achter te laten. Die kist sloopte ik uit elkaar en deed ik verdwijnen. Voor ik de kist ophaalde ging ik nog even naar mijn kamer en achter het huis bond ik nog enkele dingen op mijn fiets. Op dat moment hoorde ik door het keldervenster dat daar menschen waren. Ik hoorde duidelijk het openbreken van kisten en koffers in den kelder. Mij even bedenkend riep ik: ‘ Wie is daar?’ In het Duitsch werd mij toegeschreeuwd te blijven waar ik stond. Een Feldwebel en een soldaat stormden de trap op, de keuken door en kwamen met op mij gerichte revolvers op mij af. De Feldwebel bulderde mij toe wat ik daar te maken had.
Ik legde uit dat ik nog wat goed van mijn kamer had gehaald. Hij zei dat ik volstrekt niet in het dorp mocht komen en dreigde mij dit niet meer te herhalen. Daarna gingen ze het huis weer in. Heel stil sloop ik door een steegje en straatje naar de kist, die ik geruisloos op mijn fiets bond en er veilig mee weg kwam.
Op den 22 October moesten wij op Duitsch bevel vertrekken naar andere oorden en kwamen tenslotte te Westereng, bij

Deze foto werd genomen in 1945, kort nadat de bewoners van hun evacuatie-adres waren teruggekeerd naar de Zonneheuvelweg 16. Links staat kapitein Blaauw, ernaast Truus Korporaal. In het midden Chris Korporaal, gymnastiekleraar in Oosterbeek. Bij de provisorisch geïnstalleerde kachel waarop werd gekookt, staat Miep Mekkink- Verdoorn. Het jongetje op de voorgrond is jopie Verdoorn, de jongere broer van wijlen Hans Verdoorn, die mij destijds vertelde over kapitein Blaauw. Op de voorgrond liggen kussens te drogen in de zon.

COLLECTIE ROBERT VOSKUIL Kop van een artikel in het Arnhems Dagblad (de Gelderlander) van 17 september 1960, waarin het verhaal van Blaauw voor het eerst werd gepubliceerd.

Harskamp, waar wij met 9 menschen 8 maanden in een kippenhok verbleven. Al die tijd lagen mijn fondsen veilig in het bosch, zoals later bleek.’
Na de bevrijding kon de heer Blaauw op 2 juni 1945 terugkeren naar Oosterbeek. De heer en mevrouw Mekkink, waarmee hij op hetzelfde evacuatieadres had gezeten, boden hem onderdak aan in hun huis Zonneheuvelweg 16. Hij had zijn geheim intussen slechts gedeeld met enkele mensen die hij vertrouwde en hij had met hen overlegd hoe de fondsen uiteindelijk weer aan de rechtmatige eigenaars konden worden teruggegeven.
Juist toen hij op het punt stond om op 21 juni 1945 in de namiddag de waardepapieren op te graven, verscheen er een auto met de heer Aufenacker en twee andere personen. De heer Aufenacker wilde weten of de heer Blaauw iets afwist van de verdwenen waardepapieren. Kapitein Blaauw, die de zaak niet vertrouwde, wist hem echter om de tuin te leiden. Direct nadat de auto weer was verdwenen, begon de heer Blaauw met het opgraven van de verpakte papieren, die nog in perfecte staat bleken te zijn. De volgende dagen besteedde hij aan het drogen van de kwart kubieke meter fondsen van Belgische origine. Na drie weken werden de waardepapieren voorlopig opgeslagen in de kluizen van de Nederlandse Handelmaatschappij in Arnhem. Later werden ze ter beschikking gesteld van de Minister van Financiën, Professor Mr. P. Lieftinck. Via de Politieke Opsporings Dienst, de Procureur-Generaal Mr. de Zaaier, de Minister-President Professor Ir. Schermer- hom en de na-oorlogse beheerders van het bankiershuis Lippmann, Rosenthal en Co, kwam de oorlogsbuit uiteindelijk waar die zijn moest.
Kapitein Blaauw kreeg veel lof van de hoogste instanties, die kennis kregen van zijn prestatie, waarbij meer dan een miljoen gulden werd gered, onder omstandigheden waaronder menigeen het eerst aan zichzelf zou hebben gedacht. In augustus 1945 ontving de heer Blaauw de volgende brief:
Departement van Financiën:
’s Gravenhage, 18 Augustus 1945.
Kabinet van den Minister.
Zeer geachte Heer,
Van het Hoofd van de P.O.D. te Arnhem ontving ik Uw rapport inzake de pakken Belgische effecten, welke door Uw groote voortvarendheid thans in handen gesteld zijn van de Nederlandsche Regering.
Ik betuig U gaarne hulde voor de doortastende wijze, waarop U, onder zoo gevaarlijke omstandigheden zulk voortreffelijk werk heeft verricht.
Voor de verdere afhandeling van deze aangelegenheid worden de noodige stappen door mij ondernomen.
Met beleefde groeten en met de meeste hoogachting DE MINISTER VAN FINANCIËN, w.g. Lieftinck.
Volgens de heer Blaauw bevatte de brief ook nog 5 guldens vanwege de gemaakte onkosten!!

Bronnen
‘Rapport in opdracht van den Politieken Dienst te Arnhem’, door O.H. Blaauw, Oosterbeek, 12 Juli 1945.
Arnhems Dagblad (de Gelderlander), 17-9-1960.
Noten
1. K.N.S.M.: Koninklijke Nederlandsche Stoomvaart Maat-schappij.
2. Otto Hugo Blaauw was vanaf het eind van de 19= eeuw in dienst van de K.N.S.M. Hij doorliep een aantal rangen en was gezagvoerder van verschillende schepen. Op 48-jarige leeftijd nam hij ontslag en vestigde zich in Den Haag. Op 67-jarige leeftijd moest hij zijn Haagse woning verlaten omdat deze in de Duitse verdedigingszone kwam te liggen. Hij vestigde zich in Oosterbeek, waar hij op 69-jarige leeftijd de Slag om Arnhem meemaakte.
3. De N.S.K.K. Nederland maakte deel uit van het Duitse Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps’, te vergelijken met een soort aan -en afvoertroepen.

Download ministory

MINISTORY No. 97
Bren Gun Carriers bij de Slag om Arnhem
Niall Cherry & Luuk Buist
Bijlage bij Nieuwsbrief No. 110 van de Vereniging
Vrienden van het Airborne Museum Oosterbeek, juni 2008

De rol die in het Britse leger was toebedeeld aan de ‘universele carrier’ was die van een snel, lichtbewapend voertuig met rupsbanden, dat infanterie kon vervoeren in een gebied dat onder geweer- en mitrailleurvuur lag. Meer in het bijzonder werd het gebruikt om een Bren machinegeweer en de daarbij behorende militairen te vervoeren. Vandaar de naam ‘Bren Gun Carrier’, vaak verkort tot ‘Bren Carrier’. Het kon ook worden gebruikt om voorraden te vervoeren en als trekvoertuig.
De Bren Gun Carriers waren vijf en een halve meter lang, meer dan twee meter breed en ongeveer anderhalve meter hoog en ze waren gemaakt van meer dan één centimeter dik staal. Daardoor wogen ze ongeveer 4000 kilo. Ze hadden een 7000 cc motor, een benzinetank met een inhoud van ca. 85 liter en ze gebruikten ca.1 liter per kilometer. Het was mogelijk om twee Bren Gun Carriers te vervoeren in een Hamilcar zweefvliegtuig.
Iedere infanterie eenheid in de le Airborne Divisie beschikte over twee Bren Gun Carriers, hetgeen betekende dat er achttien werden meegenomen naar Arnhem.
Bij de eerste lift, op 17 september 1944, werden de tien carriers van het le, 2e en 3e Parachute Battalion, het 7e bataljon van de Kings Own Scottish Borderers en het le bataljon van het Border Regiment aangevoerd.

De Bren carrier waarmee soldaat Knott tijdens de strijd naar geïsoleerde posities uan de B compagnie van Ist Border Battalion bij de Westerbouwing ruist door te breken, werd op de terugweg geraakt door een mortier o/artilleriegranaat geraakt en buiten gevecht gesteld. Dit gebeurde op de Hoofdlaan, vlakbij het hoofdkwartier van het lst Border Battalion op de Van Lennepweg. De foto werd gemaakt door de Duitse PK fotograaf Seeger.
(foto: Bundesarchiv, Koblenz)

Bij de tweede lift op 18 september arriveerden acht carriers van het 10e, het 11e, het 156e Parachute Battalion en van het 2e bataljon South Staffords.
In dit artikel willen we beschrijven wat er met de achttien Bren Gun Carriers, die naar Arnhem werden over gebracht, is gebeurd. Opvallend is dat veel veteranen zich niet kunnen herinneren dat ze gedurende de strijd een van de carriers hebben gezien!
Alle Hamilcars in de eerste lift landden op LZ Z bij Wolfheze. Allemaal maakten ze een goede landing, behalve die met de carriers van het 2nd Parachute Battalion. Dit was nummer 323, die werd gevlogen door Staff Sergeant Garnett en Sergeant Watson. Hun glider kwam niet op tijd tot stilstand en botste tegen de spoordijk, noordelijk van de LZ. Door de klap schoten de twee carriers door de voorkant van de glider naar buiten.
Het volgende verslag is afkomstig uit het tijdschrift ‘The Eagle’ (The Journal of the Glider Pilot Regimental Association) van december 1993: ‘Reg (Garnett) besloot, ondanks problemen met het sleepvliegtuig, door te vliegen, maar arriveerde vrij laat boven de landingszone. De landing werd bemoeilijkt doordat de remmen op de losse grond niet goed functioneerden. Daardoor eindigde de vlucht tegen de spoordijk. Gelukkig veroorzaakte het snelle uitrijden van de twee Ben carriers noch persoonlijke ongelukken, noch schade.’
Dit is echter niet geheel volgens de waarheid. Een van de carriers kon meteen in orde worden gemaakt, maar de andere kon pas de volgende dag worden gerepareerd door twee zweefvliegtuig piloten van B Squadron, de Sergeants Lockwood en Chadwick.
De carriers werden naar hun respectievelijke bataljons verzamelpunten gereden Er waren geen vastgestelde regels voor de toewijzing van de carriers binnen ieder bataljon. Zo was bij het 2nd Parachute Battalion een carrier toegewezen aan het mortier peloton en de andere aan het bataljons hoofdkwartier. Een van de leden van het mortier peloton, soldaat James Sims, vertelde: ‘Toen we in Stoke Hall waren gelegerd, werden onze twee jeeps vervangen door één Bren Gun Carrier. Deze actie werd niet erg gewaardeerd door het peloton. Het was veel mak-kelijker om met jeeps te rijden en bovendien liepen de rupsbanden van de carriers er vaak af. Ik herinner mij dat we twee chauffeurs hadden, Chalky White en George Hines. Op weg naar de brug hadden we wel wat moeilijkheden, maar we kwamen veilig aan. Waarschijnlijk werd de carrier achter het gebouw geparkeerd, dat werd gebruikt als hoofdkwartier van het 2nd Parachute Battalion. We komen later nog terug op deze carrier.
Er gebeurde één ongeluk in de middag van 17 september, waarbij een carrier betrokken was. Een Hamilcar met een 17-ponderkanon en het bijbehorende voertuig sloeg over de kop op LZ Z. Divisie arts Warrack, die daar getuige van was, schreef daarover in zijn dagboek: ‘Ik zag een of twee Hamilcar gliders neerkomen. Een daarvan maakte een slechte landing op ongeveer 200 meter van het verzamelpunt. Hij was met een te grote snelheid neergekomen in een aardappelveld en daarbij over de kop geslagen. Een piloot kwam om en de andere raakte gewond en kwam klem te zitten onder de lading. Ik ging naar de over de kop geslagen Hamilcar en regelde het uitgraven van de gewonde piloot. Na enige tijd bemerkten we dat hij vast zat bij zijn schouders en zijn heupen en dat hij erge pijn had. Hij had al morfine gehad. We probeerden eerst het gewicht van de lading van hem af te halen met behulp van verschillende krikken uit voertuigen. Maar uiteindelijk maakten we een carrier vast aan het voertuig dat op z’n kop in de glider lag en trokken dat los. De commandant van de Royal Engineers werd wel eerst geraadpleegd, om verdere ongelukken te vermijden. Uiteindelijk lukte het en kon de piloot, S/Sgt White, naar de verbandpost worden overgebracht.’ Wij vermoeden dat de gebruikte carrier afkomstig was van het Border Regiment.
Het verhaal over de carriers van de andere eenheden van de Ist Parachute Brigade is niet zo duidelijk. In het Ist Parachute Battalion werden de carriers gebruikt door het ‘Assault Pioneer Platoon’ en er wordt gezegd dat ze in de nacht van 17 op 18 september werden gebruikt om gewonden van het gebied bij de Amsterdamseweg te vervoeren naar Wolfheze. De officier die het bevel voerde over de sectie van de 16th Parachute Field Ambulance, Captain S. Kaye, verklaarde dit in een recent interview. Het is zeker dat enkele van de vier carriers op 19 sep-tember in het westelijk deel van Arnhem waren, omdat ze zichtbaar zijn op een foto, die door L/Cpl. MacFarlane van de Royal Signals werd gemaakt met een privé camera. Op de foto, die werd genomen op de Hulkesteinseweg, dichtbij de plaats waar hij uitkomt op de Utrechtseweg en niet ver van het St Elisabeth Gasthuis, staan twee carriers, waarschijnlijk beide van het 3e bataljon. In zijn boek ‘De Gans is Gevlogen’ door Leo Heaps, staat het volgende commentaar, dat waarschijnlijk slaat op een gebeurtenis die op 18 september plaats vond bij de rivieroever in de westelijke buitenwijk van Arnhem: ‘Plotseling kwam er van achter een heg een Bren gun carrier vandaan, die de weg op reed. Hij stopte naast mij alsof de bestuurder wist dat ik hem nodig had. De bestuurder was niet op weg naar een bepaalde bestemming en daarom vroeg ik hem of hij mij naar de brug wilde brengen, die anderhalve kilometer verderop lag. Rustig knikte hij dat dit goed was en we laadden onze voorraden over in de carrier.’ Ter verklaring: Heaps en zijn Nederlandse gids waren met een jeep volgeladen met voedsel, munitie en een radioset op weg naar de brug, toen de jeep verongelukte in de buitenwijk
van Arnhem. Heaps verhaal gaat door met de verklaring dat de carrier het St. Elisabeths Gasthuis bereikte, waar hij zowel Generaal Urquhart als Brigadier Lathbury ontmoette in een huis in de buurt van de Alexanderstraat. Heaps zegt dat hij de opdracht kreeg om verschillende berichten over te brengen naar het divisie hoofdkwartier, dat nu was gevestigd in Huize Hartenstein in Oosterbeek. Vermoedelijk is dit de carrier die wordt genoemd in Martin Middelbrooks boek ‘Arnhem’: ‘Om ongeveer half drie ’s middags arriveerde een Bren carrier, die geladen was met munitie en met een groep van tussen de twintig en veertig militairen. Toen majoor Peter Waddy naar buiten ging om te helpen bij het uitladen van de munitie, werd hij dodelijk getroffen.’
Heaps verklaart ook dat het lichaam van majoor Peter Waddy zich in hetzelfde huis bevond als de twee commandanten, voordat hij door Urquhart werd bevolen om niet naar de brug door te breken, maar met de berichten terug te keren naar Oosterbeek. Dit wijst volgens ons op een van de carriers van het Ist Parachute Battalion en we denken dat de andere drie werden achtergelaten gedurende de terugtocht naar Oosterbeek of werden beschadigd tijdens de gevechten in westelijk Arnhem. We hebben ook een aantekening van luitenant Richard Bingley, commandant van het 6e peloton van de S compagnie van het Ist Parachute Battalion, die mogelijk een idee geeft van wat er gebeurde. Hij schreef: ‘In de middag van de 18e had ik het merendeel van het 6e en het 7e peloton een soort verdedigingslinie laten vormen, tien meter van het Rijn Hotel. Om ongeveer 20.00 uur kwam mijn commandant bij mij en zei: ‘Bingley, ik wil dat je met jouw peloton met zoveel mogelijk munitie in drie Bren carriers zo snel mogelijk naar de brug gaat om je bij de mannen op de brug te voegen. De eerste Bren carrier arriveerde en toen we de munitie begonnen in te laden, explodeerde het verdomde ding, door een voltreffer van een 88mm kanon. Hetzelfde gebeurde met de tweede carrier. Daarop zei de kolonel: Ik wil mijn derde en laatste carrier niet riskeren. We zullen te voet verder moeten gaan.’
Om dit korte overzicht van de lotgevallen van de carriers van het Ist Parachute Battalion te besluiten, gaan we nog even terug naar de carrier, die achter het hoofdkwartier van het 2nd Parachute Battalion bij de brug was geparkeerd. Vermoedelijk is deze tijdens de gevechten rond de verkeersbrug helemaal niet gebruikt. Mogelijk kon de bestuurder niet worden gevonden of was het gewoon veel te gevaarlijk. Maar in de avond van 19 september stelde Luitenant Kolonel Frost, de commandant van de troepen bij de brug, voor dat de overgebleven jeeps van het Reconnaissance Squadron (drie RECCE jeeps hadden de brug in de avond van 17 september bereikt) samen met de Bren Gun Carrier zouden proberen de verkeersbrug over te rijden in zuidelijke richting. Hiervoor zou bij het eerste ochtendlicht een rookgordijn worden gelegd. De kleine groep moest dan proberen contact te maken met het 30e Britse Corps. Maar het was een zelfmoordplan en majoor Gough toonde geen enkel enthousiasme en liet dat ook duidelijk blijken. Zelfs als ze er in zouden slagen, zou het nog een nog een nutteloze actie zijn, want

Na de slag passeren Duitse soldaten in een buitgemaakte jeep op de Utrechtseweg in Oosterbeek een kapotte Bren carrier, die waar-schijnlijk behoorde bij het 10th Parachute Battalion. De foto werd gemaakt door PK fotograaf Adendorf ca. honderd meter oostelijk van het kruispunt van de Utrechtseweg en de Stationsweg. (foto: collectie Robert Voskuil)

het zou erg moeilijk zijn geworden om vanuit het zuiden de troepen bij de brug te versterken. Frost veranderde van gedachten en het plan ging niet door. Freddy Gough merkte later op: ‘De kans van slagen was miniem en het zou de familie Gough haar vierde Victoria Cross hebben opgeleverd, maar wel postuum en zonder enig nut.
De carrier werd later gebruikt door de Duitsers. Dit gebeurde toen de strijd in de ochtend van 21 september op zijn eind liep. Met de carrier werden de gewonden weggehaald uit de steeds kleiner wordende perimeter. Het schijnt dat de Duitsers geen problemen hadden met het rijden met de carrier, omdat ze veel van deze voertuigen hadden buitgemaakt in de zomer van 1940.
Zoals eerder vermeld, werden de zes carriers van de Ist Airlanding Brigade aangevoerd op zowel de eerste als de tweede dag. De carriers van de Ist Borders en van 7KOSB bij de eerste lift en de 2nd South Staffords bij de tweede. Helaas is er weinig bekend over het gebruik van deze car- riers gedurende het eerste deel van de Slag. Het is echter aannemelijk dat de carriers van de Borders en van KOSB bij die eenheden bleven tijdens hun pogingen om de landingsterreinen te beschermen, gedurende de eerste dagen in Nederland. De twee carriers van de South Staffords reden na de landing op 18 september naar Oosterbeek, maar werden tegengehouden toen zij met hun eenheid de troepen van de Ist Parachute Brigade bij de verkeersbrug wilde versterken. Dit gebeurde op bevel van het divisie hoofdkwartier en wat er daarna met deze carriers is gebeurd is onbekend.
Omdat er in de Perimeter in Oosterbeek verschillende acties plaats vonden, waarbij carriers waren betrokken, is het goed om te kijken naar de acties van de zes carriers die waren ingedeeld bij de 4th Parachute Brigade. Alle zes arriveerden bij de tweede lift op LZ X en reden
naar de verzamelpunten van de verschillende bataljons. Zoals de meeste mensen wel weten, werd een van de drie bataljons – het 11e – regelrecht naar Arnhem gestuurd om te proberen de omsingelde troepen bij de verkeersbrug te versterken. Waarschijnlijk zijn de twee carriers het bataljons hoofdkwartier gevolgd tot in west Arnhem, waarna één (of misschien wel allebei) op 19 september de Oosterbeekse Perimeter heeft kunnen bereiken.
De andere twee eenheden van de 4e Brigade, het 10e en het 156e, trokken van DZ Y in zuidoostelijke richting naar Arnhem, maar zij volgden een verschillende route. Het 10e bataljon langs de Amsterdamse weg en het 156e verder naar het zuiden, maar noordelijk van de Utrechtseweg. Gedurende de dagen en nachten van 18, 19 en 20 september vonden er verschillende gevechten plaats in de bossen en we zullen een paar gebeurtenissen belichten, waarbij carriers betrokken waren.
Het 10th Parachute Battalion probeerde via de Amster- damseweg naar Amhem door te breken, maar ontmoette zware Duitse tegenstand in het gebied van het pompstation, schuin tegenover De Leeren Doedel, en kon niet verder. Waarschijnlijk waren de twee carriers de meeste tijd bij het bataljons hoofdkwartier, behalve wanneer ze werden gebruikt om munitie naar de frontlinie te brengen en gewonden af te voeren. In de middag van 19 september werd het bevel gegeven om terug te trekken naar Wolfhe- ze. Daarbij moesten ze via LZ L bij Johannahoeve, en toen ze daar arriveerden waren net de Poolse gliders geland. Zowel de Polen als de terugtrekkende Britten werden door de Duitsers aangevallen, waarbij veel slachtoffers vielen. In verschillende verslagen wordt melding gemaakt van de moedige acties van L/Cpl W. Garibaldi van het 10e bataljon, die met een carrier dwars door deze chaos reed. Hij waagde zich verschillende malen in het gevechtsterrein om gewonden op te pikken. Het leek wel alsof hij

De Duitse Luftwaffe PK fotograaf Lutz Koch fotografeerde na de strijd een van de twee Bren carriers van 7 KOSB.
(foto: collectie Robert Voskuil)

onkwetsbaar was, maar helaas sneuvelde hij op 20 of 21 september. Vermoedelijk konden beide carriers van het 10e bataljon Oosterbeek bereiken. In de ‘Roll of Honour’ staat de Algemene Begraafplaats in Renkum aangeduid als lokatie van zijn eerste graf, maar hij ligt nu op de Air- bome Begraafplaats in Oosterbeek (grafnummer 5D14). Volgens Jan Hey werd hij gewond toen hij op de Utrecht- seweg bij de Van Lennepweg rechtop in een carrier stond. De commandant van de HQ Company van het 10e bataljon, majoor C. Ashworth, raakte toen ook gewond. Beiden overleden ze aan de verwondingen die ze toen hadden opgelopen. Waarschijnlijk werd de carrier bij deze actie buiten gevecht gesteld.
Ook de twee carriers van het 156th Parachute Battalion waren toegewezen aan het bataljons hoofdkwartier. Een van de officieren verklaarde onlangs dat één van de carriers werd gebruikt door de bataljonscommandant. Het lijkt erop dat deze carriers nauwelijks zijn gebruikt bij de poging om door de Duitse linies langs de Dreijenseweg te breken, alleen voor het aanvoeren van munitie en het afvoeren van gewonden.
Ook het 156e kreeg het bevel om op 19 september terug te trekken naar Wolfheze, via LZ L. De ‘Regimental Medical Officer’ van het bataljon, Captain J.Buck, vertelde ons onlangs dat hij er in slaagde om de westzijde van LZ L te bereiken. Het kreeg vervolgens toestemming om de carrier van de bataljonscommandant te gebruiken om gewonden op te halen bij de gecrashte gliders. Hij deed dit verschillende keren en vertelde later dat er tussen hem en de Duitsers niets was, behalve een Rode Kruisvlag. Hij voegde daaraan toe dat: ‘iedereen zich in deze fase van de strijd correct gedroeg bij het zien van deze vlag. Ik heb de carriers later niet meer gezien, omdat ik kort daarop bij de spoorwegovergang in Wolfheze krijgsgevangen werd gemaakt.’
Nadat op 19/20 september de Perimeter in Oosterbeek was gevormd, werd het makkelijker om de carriers als transport- en communicatiemiddel te gebruiken. Hieronder volgt een aantal voorbeelden.
Op 20 september werd besloten om een colonne van tenminste drie carriers te vormen en deze te laden met munitie en te proberen een weg te banen naar de Rijnbrug in Arnhem, een afstand van ongeveer vijf kilometer. Twee van deze carriers waren afkomstig van 7 KOSB en de ander was waarschijnlijk de carrier van het 2nd Parachute Battalion, die kort na de harde landing van de Hamilcar kon worden gerepareerd. Na het invallen van de duisternis gingen ze op weg via de Utrechtseweg. Maar al na een korte afstand konden ze niet verder door vuur van gepantserde Duitse voertuigen. Alle drie werden daarbij beschadigd.
Op dezelfde dag werd een carrier van het lOth Parachute Battalion buiten gevecht gesteld op de Utrechtseweg, vlakbij de oostelijke grens van de Perimeter. Dit voertuig werd later gefotografeerd door de Duitse legerfotograaf Adendorf.
Op donderdag 21 september had de B compagnie van het Ist Border Battalion posities ingenomen bij de Westerbouwing, in een geïsoleerde positie westelijk van Oosterbeek. Op deze dag deden de Duitsers verschillende aanvallen op die posities en het bataljons hoofdkwartier kreeg het verzoek voor assistentie. Soldaat A. Knott bood aan om een carrier met munitie naar de posities te rijden. Ondanks zwaar mortier- en granaatvuur wist hij er door te komen en keerde terug met een aantal krijgsgevangenen. Tijdens de terugrit naar het bataljons hoofdkwartier werd zijn carrier geraakt en vernield. Gelukkig bleef soldaat Knott ongedeerd. Hij werd later voorgedragen voor een Military Medal en in de aanbeveling staat: ‘Op 21 september kreeg het bataljons hoofdkwartier het bericht dat B compagnie was omsingeld door de vijand en dat ze door hun munitie heen raakten. Toen Soldaat Knott dit hoorde, bood hij onmiddellijk aan dat hij zou proberen om hen met een carrier te bereiken. Hij werd gewaarschuwd dat de gehele route naar B compagnie onder mortier- en granaatvuur lag en misschien wel deels in vijandelijke handen was. Hij liet zich daardoor echter niet afschrikken en vertrok. Hij slaagde erin de posities te bereiken, leverde de munitie af en bracht acht krijgsgevangenen terug. Zijn voertuig werd geraakt en vernield tijdens de terugrit, maar binnen een uur bood hij aan om dezelfde tocht nog een keer te maken met extra munitie en voedsel.’ De aanbeveling voor een Military Medal werd verlaagd tot een ‘Commander-in-Chief’s certificate’. Zijn kapotte carrier werd later door de Duitse legerfotograaf Seeger gefotografeerd op de Hoofdlaan, niet ver van Hartenstein.
Andere verdedigers van de Perimeter van 7 KOSB, in het bijzonder L/Cpl Blockwell, herinneren zich dat bij verschillende gelegenheden carriers dichtbij de linies kwamen om berichten en munitie te brengen. Naarmate de dagen voorbij gingen, verminderde volgens ons het gebruik van de overgebleven carriers door de voortdurende beschietingen en door slijtage. Het is ook mogelijk dat er bijna geen benzine meer was.
Helaas ontbreken er nog steeds veel gegevens over het gebruik van de Bren Gun Carriers bij de Slag om Arnhem. De auteurs houden zich dan ook aanbevolen voor aanvullende informatie.

Download ministory