Ministory 018 – TRAGEDIE BIJ DE RIJNBRUG

MINISTORY XVIII
Bijlage bij Nieuwsbrief No.29
TRAGEDIE BIJ DE RIJNBRUG
Samenstelling: Chr.van Roekel

“Het enige schot dat mij trof versplinterde de verrekijker die ik om mijn hals had hangen. De jongens verzamelden zich snel om mij heen en binnen enkele seconden waren hij en zijn mannen er geweest. De wagen reed tegen de noordelijke vleugel van de school te pletter”
Dit fragment komt uit het boek “Whoa Mahomet”, waarin Majoor E.Mackay zijn ervaringen beschrijft tijdens de strijd om de Rijnbrug. Hij was onbekend met het feit dat op enkele tientallen meters afstand van dit inferno een oude dame lag te sterven. Deze dame was freule Cornelia Van Limburg Stirum. De Duitsers wilden haar met haar huis verbranden, maar trouwe en dappere vrienden waagden hun leven om haar een rustig sterfbed te geven.

In Ministory XIV, die het wel en wee van pension Veenhuijsen beschreef, signaleerde ik reeds de verwarring en foute interpretaties van gebeurtenissen rondom de Rijnbrug. De ervaringen van bur¬gers worden met elkaar verward en huizen, straatnamen en gebeurtenissen worden met elkaar verwis¬seld. Ook deze geschiedenis, die oppervlakkig bezien veel lijkt op hetgeen zich op het Eusebius- plein afspeelde, kenmerkt zich door verwarrende publicaties en foutieve interpretaties van foto’s
De zondag was zo vredig begonnen. Duizenden hadden zich opgemaakt om naar de kerk te gaan. Vol aandacht luisterde men naar “Het Woord”. De tijden waren ernstig, maar er was reden tot optimisme. In het zuiden vorderden de bevrijdingslegers met onstuit¬baar geweld.
Een van de trouwste kerkbezoekers, freule Van Limburg Stirum, was die morgen niet in de kerk. Al een paar maanden was haar plaats leeg gebleven. De freule was ziek. In haar villa de “Nijenburg” aan de Eusebiusbuitensingel werd zij verzorgd door haar kamenierster juffrouw Bos en het echtpaar Jansen. Een attaque had een einde gemaakt aan haar vele maatschappelijke activiteiten, maar haar geest was nog helder.

Aan de betrekkelijke rust die in de villa heerste kwam op die bewuste zondag plot¬seling een einde. Britse parachutisten verschansten zich rond de noordelijke oprit van de Rijnbrug. Majoor Mackay bezette met achttien mannen de “Rode School”, die naast haar villa stond. Die avond braken overal vuurgevechten los.
De volgende morgen werden de gevechten steeds heviger. Mitrailleurkogels vlogen door de slaapkamer van de doodzieke vrouw. Wolken van puin en kruitdamp maakten dat men elkaar in de kamer niet meer kon zien. De huisknecht en de kamenierster besloten de freule in de gang te leggen. Daar lag zij op een veldbed, terwijl de Britten de beide naast gelegen gebouwen, de “Rode School” en de “Van Limburg Stirum Middelbare Meisjes School”, bezet hielden en een verwoede strijd voerden tegen de Duitsers, die in haar huis en aan de overkant van de Eusebiusbuitensingel zaten.

De ruïnes van de “Rode School” en, op de achtergrond, de “Nijenburg” in 1945 (foto: Gemeente Archief Arnhem). Het kaartje toont de drie in het verhaal genoemde gebouwen aan de oostkant van de oprit naar de Rijnbrug.

Maandagmiddag half zes besloot de heer Jansen hulp te gaan halen. Samen met zijn vrouw trok hij dwars door de vuurlinie. De freule bleef achter met de trouwe juffrouw Bos en haar hondje Fivo. Om zich enigszins te beschermen tegen neervallend gesteente hadden de beide vrouwen een pan op hun hoofd. Juffrouw Bos zag in dat de bovengang niet meer veilig was en sleepte daarom de freule met bovenmenselijke krachtsinspanning naar beneden.
Woensdagmorgen wilden de Duitsers met blikken benzine het huis in brand steken. Juffrouw Bos bezwoer de mannen om dit niet te doen omdat de freule dan levend zou verbranden. De soldaten lachten om die sentimentaliteit. Wat betekende nu een leven van een doodzieke oude vrouw als het er om ging de Rijnbrug te behouden!
Toen presteerde juffrouw Bos het de freule de tuin in te dragen. Ze zwoegde net zo lang tot de zieke op een betrekkelijk veilig plekje naast de muur lag, die de tuin scheidde van het terrein van de “Rode School”. Ze bezat niet meer de macht om haar op het veldbed te leggen, maar pakte haar stevig in met dekens. Weer legde ze een keukenpan op het hoofd van de freule, en zo lag de zo gewaardeerde adelijke dame temidden van een van de verschrikkelijkste gevechten, die ooit werden geleverd.
Met Fivo aan de lijn holde juffrouw Bos tussen de schietende Britten en Duitsers door om hulp te halen en zij bereikte wonder boven wonder ongedeerd de Parkstraat, waar het blokhoofd van de Luchtbescherming, de heer de Greef, toestemde met zijn zoon en een vriend een reddingspoging te ondernemen. De gevechten bleken op dat moment echter zo hevig dat de Duitsers geen toestemming gaven om de oude vrouw te redden.
Intussen was Majoor Mackay onder druk van Duitse tanks genoodzaakt zijn mannen uit de Van Limburg Stirum School terug te trekken naar de inmiddels in puin geschoten “Rode School”. Ook gaf hij opdracht nog verder noordwaarts te gaan, dus in de richting van de tuin van de “Nijenburg”, waarin de freule lag. Toen luitenant “Stiffy” Dennis Simpson over de muur die hem van de tuin scheidde trachtte te klimmen , werd hij ge¬wond en met hem zeven anderen….
Op slechts decimeters van de freule sloegen de kogels in de muur, maar de doodzieke vrouw bleef wonder boven wonder ongedeerd.
Woensdagavond voerden de Duitsers hun voornemen uit: zij staken de prachtige villa, waarin zich kunstvoorwerpen uit de hele wereld bevonden, in brand. De hitte moet on¬draaglijk zijn geweest en de freule werd overdekt met vuil en as. Zo lag zij daar de hele nacht. Voor haar vrienden was het een ondraaglijke gedachte dat zij daar zo hul¬peloos lag.
Donderdag waagde de heer de Greef nog een poging om haar te redden. De Britse para’s hadden hun verzet moeten opgeven en van de Duitsers kreeg hij toestemming om haar te gaan zoeken. Niemand geloofde echter dat in die chaos nog iemand in leven kon zijn. “Ik ben de tuin in gegaan, maar zag niets”, vertelde de heer de Greef. “Het was er gloeiend heet en de villa was volledig uitgebrand. Ik vond niets, maar toen ik na een poosje de tuin wilde verlaten hoorde ik opeens een zwak geluid. Onder een dichte struik, vlak bij de muur, vond ik de freule. Ze kon slechts zwakke geluiden uitstoten en haar ogen en mond zaten vol roet en as. Ik heb haar gezicht een beetje schoon ge¬maakt en ben toen hulp gaan halen.” Samen met de dames Riek Vos, Ans van Wijngaarden en Ans Meurs is de heer de Greef met zijn zoon Karei toen de freule met een brancard gaan ophalen. Daarna volgde nog de lange en gevaarlijke tocht naar het Diaconessen Ziekenhuis, die veel van het uithoudingsvermogen van de hulpverleners vergde.
In het ziekenhuis werd zij door dokter Emous en zijn staf liefdevol verzorgd, maar hoop op herstel was er niet meer en op zaterdagmorgen 23 september 1944 stierf zij. Nog diezelfde dag werd zij in een soldatenkist begraven onder een grote boom op het terrein van het ziekenhuis. Op 22 september 1945 werd zij herbegraven op de Arnhemse begraafplaats “Moscowa”.
Enige gegevens over de in dit verhaal genoemde huizen. De voorgevels van de huizen stonden aan de Eusebiusbuitensingel. De achterzijden waren naar de oprit van de brug gekeerd en stonden aan het zgn. “paadje van Bleckmann”. In 1897 kocht Cornelia van Limburg Stirum het middelste huis (no.68). Van 1897 tot 1938 was er een U.L.0.-school in gevestigd. Vanwege de rode kleur die het gebouw had werd het de “Rode School” genoemd. In de bezettingstijd was in dit huis het Bureau van de Provinciale Voedselcommissaris ondergebracht. In 1911 kocht de freule het zuidelijke pand en in 1913 werd hierin de Van Limburg Stirumschool gevestigd. Het derde, meest noordelijke huis (no.69) werd de “Nijenburg” genoemd en was van 1867 tot 1944 het woonhuis van de familie Van Limburg Stirum. (zie kaartje).
Gegevens voor deze Ministory werden ontleend aan een artikel in het dagblad “Trouw” van 19 sep-tember 1964 en aan het door E.Mackay geschreven boekje “Whoa Mahomet” (uitg.De Graafschap, Aalten, 1947). Nadere gegevens werden verstrekt door het Gemeente Archief Arnhem. ..

Download ministory