In veel publicaties wordt vermeld dat het Verzet in Nederland gebruik gemaakt heeft van telefoonverbindingen buiten het normale telefoonnet om. De Duitsers konden zodoende niet meeluisteren. Toch is hier weinig over bekend. Dit ondanks het feit dat er diverse publicaties over verschenen zijn. Auteur Karel Berkhuysen heeft nu een boek geschreven waarin op heldere en begrijpelijke wijze de rol van diverse geheime verbindingen van het verzet uit de doeken wordt gedaan. Aan de hand van schema’s laat hij zien hoe de verschillende telefoonnetten aan elkaar verbonden waren. Monteurs die in contact stonden met het verzet maakten deze verbindingen, veelal onder de ogen van de bezetter. Het geheel bestond uit het publieke net en diverse andere telefoonnetten. De bekendste is het telefoonnet van de Provinciale Gelderse Energie Maatschappij. Bij de geïnteresseerden in de Operatie Market Garden is dit net vooral bekend om het negeren van deze verbinding tijdens de Slag om Arnhem en de rol tijdens de Operatie Pegasus 1. Het verzet had contacten door de hele provincie maar de Britten maakten er zo goed als geen gebruik van. Dit in tegenstelling tot de Amerikanen bij Nijmegen. Na het opblazen van de telefooncentrale in Oosterbeek vallen de verbindingen met Oosterbeek uit. Na de Slag om Arnhem worden de PEGM verbindingen gebruikt om de Operatie Pegasus 1 mogelijk te maken. Hiervan wordt uitgebreid verslag gedaan. Duidelijk is ook dat de telefooncentrale die opgeslagen is in het depot van het Airborne museum geen rol heeft gespeeld tijdens Pegasus 1. Deze telefooncentrale is afkomstig uit het voormalige gebouw van de SD aan de Utrechtseweg in Arnhem, maar verbindingen liepen niet van Nijmegen via Arnhem naar Ede maar het was een rechtstreekse verbinding Ede-Nijmegen.

In de eerste hoofdstukken wordt uitvoerig de ontwikkeling van de geheime telefoonnetten uitgelegd, die al voor 1940 begon. Dan ten dienste van het Nederlandse leger. In de hoofdstukken over de periode na september 1944 wordt meer ingegaan op het verzet en de bevrijding van de Achterhoek in relatie met geheime telefoonverbindingen. De titel “Verzet via geheime telefoonverbindingen” wordt door de schrijver soms wel erg ruim uitgelegd. Ook enkele radioverbindingen en zelfs postduiven laat hij hieronder vallen. Gebeurtenissen tijdens de oorlog worden door de schrijver vermeld om ontwikkelingen van de geheime verbindingen in de juiste contact te kunnen plaatsen Het boek geeft zo een goed en uitgebreid beeld van de mogelijkheden die er voor het verzet waren met het gebruik van de geheime telefoonverbindingen en het telefoonnet van de PGEM. Leden van de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum zullen vooral geïnteresseerd zijn in de hoofdstukken over Operatie Market Garden en Operatie Pegasus 1. De 1^e Airborne divisie had meer kunnen doen om hun slechte radioverbindingen te omzeilen. Echter ze bliezen de telefooncentrale in Oosterbeek op waardoor er geen verbinding meer mogelijk was naar de omgeving van de Perimeter

Het boek is dan ook een must voor degenen die zich meer willen verdiepen in de rol van het verzet tijdens en na de Slag om Arnhem. Het zou goed zijn als het boek ook in het Engels vertaald wordt zodat ook de Britten van deze ongebruikte mogelijkheden kennis kunnen nemen.

“Verzet via het geheime telefoonnet” wordt van harte aanbevolen maar is geen boek om in één avond uit te lezen.

Verzet via het geheime telefoonnet. De opmerkelijke rol van het PGEM-telefoonnet tijdens de Tweede Wereldoorlog”
Karel Berkhuysen
druk Wink Doetinchem 2016
439 pag, geill.
prijs €. 29,95

Wybo Boersma.