SPOREN NAAR DE ONDERGANG VAN DE  4e  BRITSE PARACHUTISTEN BRIGADE OP 19 SEPTEMBER 1944 BIJ WOLFHEZE

Evert van de Weerd (2022)

Op maandag 18 september sprong even na 15.00 uur de 4^e Para Brigade boven de Ginkelse hei. De beveiliger van de heide, het Kings Own Scottish Borderes Bataljon (KOSB) was toen in gevecht met een SS Bataljon uit Amersfoort en wel hoofdzakelijk aan de oost- en noordzijde van de heide. Al snel verplaatsten zich alle vier Britse bataljons langs de spoorlijn richting Wolfheze, uitgezonderd de A-Compagnie KOSB die vanaf Planken Wambuis (N224) oprukte. Voorop marcheerde het  11^e Para Bataljon, toen al onder bevel van de 1^e Para Brigade , langs de spoorlijn en via Wolfheze en verder over de Wolfhezerweg en Utrechtseweg ging de colonne naar Oosterbeek en vervolgens naar Arnhem-west. Voor verder info over het 11^e Bataljon; zie verslag 1^e Para Brigade.

Ook de andere bataljons vertrokken langs de spoorlijn in de volgorde 156^e Para Bataljon, KOSB Bataljon en 10^e Para Bataljon en bij de landingsterreinen bij Wolfheze werden de daar in zweefvliegtuigen gelande zware wapens, jeeps en brencarriers ingedeeld. De staf van de 4^e Para Brigade vestigde zich in hotel De Buunderkamp en bleef daar die nacht. Het KOSB Bataljon vertrok naar het terrein van LZ ‘L’ (nu Papendal ) bij de Johannahoeve voor de opvang op de volgende dag van gliders met Poolse zware wapens aan boord. Het 156^e Para Bataljon bivakkeerde  westelijk van LZ ‘L’ en in de bossen langs de noordzijde  van de spoorlijn. Het 10^e Para Bataljon was de achterhoede en verbleef die nacht bij de Ginkelse heide en langs de spoorlijn. Dinsdag werd de beslissende dag voor deze 4^e Para Brigade. Die dag die eindigde in een massale en dramatische terugtocht via Wolfheze en in de bossen van Oosterbeek vielen de bataljons c.q. compagnieën uiteen in gevechtsgroepjes. Van deze groepen bereikte slechts 400 man druppelsgewijs de perimeter te Oosterbeek waar ook de restanten van de 1^e Para Brigade terecht kwamen. Twee bataljons, het 10^e en 156^e,  werden door de chaotische gevechten met attaquerende Duitsers uiteen geslagen waaraan ook de Luftwaffe met mitraillerende jagers deelnam.  Alleen het KOSB Bataljon bleef enigszins organiek intact tot de perimeter met twee compagnieën (White House) want de twee andere compagnieën waren intussen bij Wolfheze gevangen genomen.

>> Aanvallende Duitse gepantserde voertuigen bij LZ ‘L’ (Bundesarchiv/Hüppner)

Parachutisten Bataljon organiek: 594 man >> Bat.staf&stafcie 132 man, ondersteuningscompagnie (mortieren en zw. mitrailleurs) 120 man (ostcie) en    3 infanterie-compagnieën (à 114 man) met elk 3 pelotons. AT kanonnen van de 1^e Airlanding AT Batterij werden bij de para bataljons ingedeeld.                                                                                                                                                                                

Luchtlandingsbataljon organiek: 750 man >> Bat.staf&stafcie 145 man , ostcie 245 man (12 mortieren, 8 zw. mitr.& 8 AT kanonnen), 4 inf. compagnieën (à 140 man) met elk 4 pelotons (à 3 geweer- en 3 brenploegen & 1 piat en mortier.

156^e Para bataljon 

Dinsdagmorgen19 september startte de opmars naar Arnhem voor de beide para bataljons. Bij het 156^e Bataljon heeft een peloton van de C-compagnie vroeg in de nacht geprobeerd een vooruitgeschoven post te betrekken bij heuvel 56.6, zo’n 200 meter ten westen van de Dreijenseweg waar Obersturmbannführer L. Spindler, commandant van de SS Pz Art. Abt. 9, ’s zondags al een sperlinie   georganiseerd had. Door de aanwezigheid van de vijand op heuvel 56.6 moest het Britse peloton terugtrekken. ’s Morgens vroeg lukte het de C-Compagnie op dezelfde heuvel een stelling te betrekken en had toen vuursteun van de B-Compagnie vanaf  huizen bij de spoorlijn. Om 08.30 uur startte de A-Compagnie van Major J. Pott de aanval op de Spindlerlinie om door te stoten naar de Lichtenberg en vervolgens de Koepel ten oosten van de Dreijenseweg. Een groep (14 man) bereikte de heuvels van de Lichtenberg achter de sperlinie maar na twee Duitse tegenaanvallen viel de groep uit een en moest ook deze A-compagnie terugtrekken. Een uur later zette de B-Compagnie de aanval in maar het lukte niet bij de Dreijenseweg te komen. Vervolgens rukte de HQ-Compagnie op over dezelfde route maar ook deze aanval mislukte.

Kings Own Scottish Borderers Bataljon (KOSB)

Het KOSB Bataljon was intussen bezig met de beveiliging van LZ ‘L’  bij de Johannahoeve waar het bataljons HQ, met de B en C compagnieën in de omgeving, gevestigd was evenals het 4^e Brigade HQ. De A-Compagnie was op de Amsterdamseweg bij Schweizerhöhe  rechtsaf geslagen in de bossen aldaar. De D-Compagnie opereerde  nabij de A-Compagnie aan de noordzijde van de landingszone. Hier werd de A-Compagnie omsingeld en gevangen genomen. Dit alles in afwachting van de (35) zweefvliegtuigen met de zware wapens van de Poolse Brigade, die oorspronkelijk om 10.00 uur zouden landen. De Polen arriveerden pas tegen 16.00 uur met 28 gliders midden in de chaos van terugtrekkende para bataljons en achtervolgende Duitsers vanaf de Dreijenseweg. Het bataljon (zonder de A-Compagnie) trok terug naar Wolfheze.

10^e Para Bataljon

Het 10^e Para Bataljon, trok over de landingszone naar de Amsterdamseweg om daarlangs op te rukken richting Arnhem. Met één compagnie (A-cie) links van deze weg en de andere twee compagnieën (A & D) rechts ervan lukte het om tot het pompstation te komen maar stopte de opmars definitief. De compagnieën werden frontaal vanaf de Spindlerlinie aangevallen maar ook vanuit het noorden door het SS Bataljon Krafft en de Marinekampfgruppe 642.

>>Bij station Wolfheze fouillering Britse krijgsgevangene       (Bundesarchiv)

Chaotische terugtocht

Om 14.00 uur werd het duidelijk dat de brigade was vastgelopen en besloot men de troepen via Wolfheze terug te laten trekken naar de perimeter in Oosterbeek. De terugtocht werd gehinderd door mitraillerende Duitse jagers en ook door aanvallende Duitse infanterie met gepantserde voertuigen vanuit de sperlinie. Intussen kwamen de gliders met de Poolse wapens inzicht en was de chaos compleet. Poolse soldaten werden voor Duitsers aangezien en beschoten, het 10^e Bataljon moest gelijktijdig over open terrein en bij daglicht de landingszone oversteken. De twee para bataljons vielen uiteen tijdens de terugtocht langs en over de spoorlijn naar Wolfheze. De C en D-compagnie KOSB konden over de spoorlijn wegkomen en bereikten als eersten (die dag nog) de perimeter. Ze trokken door de bossen zuid van de spoorlijn naar Oosterbeek om daar aan de noordkant van de perimeter bij de spoorlijn het z.g. ‘White House’ in te richten als stelling. De B-Compagnie KOSB en het 10^e trachtten zo lang mogelijk de spoorwegovergang Wolfheze open te houden want de vijand naderde van drie kanten waarbij het middelste bataljon, SS Bataljon Eberwein, langs de spoorlijn uit Ede oprukte en al op dinsdagavond tot de rand van Wolfheze was genaderd. Captain Queripel (10^e Bat. A-cie} verdedigde, noordelijk van het station, een steunpunt dat zwaar werd aangevallen waarbij hij het Victoria kruis verdiende. Bij het terugtrekken van het 156^e Bataljon verplaatste circa de helft zich over de spoorlijn en de andere helft via de spoorlijnoverweg. In de nacht waren drie overnachtingbases aan de zuidzijde van de spoorlijn oostelijk van Wolfheze t.w. bij het tunneltje voor het 10^e (250 man) en 300 meter verderop van het 156^e  Bataljon (270 man) en 100 meter daar voorbij de basis van de Brigade HQ groep. Nabij hotel Wolfheze was het RV punt voor de KOSB gesitueerd van waaruit Major Forman op woensdag met zijn B-Compagnie KOSB naar het zuiden trachtte te ontkomen maar nog voor de Utrechtseweg werd hij met zijn 100 man omsingeld en gevangen genomen. Toen op woensdagmorgen het SS-Bataljon Eberwein Wolfheze veroverde werden twee grote groepen para’s  gevangen genomen t.w. 100 man van 156^e , circa 130 man van het 10^e  en 120 man van andere onderdelen, totaal zo’n 350 man.

Vanaf de HQ basis vertrokken op woensdagmorgen als eersten de para’s van het 156^e en daarachter HQ mannen en para’s van het 10e. De colonne ging zuidwaarts richting Bredelaan tot voor hotel De Bilderberg waar de Duitse tegenstand te groot werd en de tegenaanval van de C-Compagnie mislukte. Hier werd afgebogen in de richting van de Valkenburglaan waarbij het 10^e voorop ging en het contact met de rest verloren ging. Het 10^e  bataljon bereikte de perimeter met 60 man. Brigadier Hackett reorganiseerde de restgroep (150 man) vanuit een grote langwerpige kuil (Hackett’s hollow) en met 70 para’s  werd, via een nevenroute bij de Valkenburglaan, in een stormloop de perimeter bereikt. Van de 4^e Para Brigade bereikten 400 man (280 KOSB, 60 van het 10^e en 70 man van het 156^e} de perimeter in Oosterbeek waar restanten van de twee para compagnieën de oostzijde van de perimeter bij de Utrechtseweg werden ingedeeld.

De strijd om de bruggen in Arnhem over de Rijn in handen te krijgen duurde in totaal 9 dagen. Van de bijna 12.000 man konden er zo’n 2600 over de Rijn geëvacueerd worden. Er waren 1485 gesneuvelden en ruim 7000 man raakte krijgsgevangen, waarvan er nog eens 2000 gewond waren.

Circa 300 man ontsnapten en doken onder op de Veluwe. Geholpen door het Ondergrondse Verzet en Amerikaanse parachutisten (101^e US AB DIV.) lukte het om met operatie Pegasus zo’n 140 man over de Rijn te laten ontkomen naar bevrijd gebied.

Explicatie letters & cijfers op de kaart A  Amsterdamseweg  B  Bredelaan  D  Dreijenseweg  J  Johannahoeve(rood)  P  A-Cie KOSB omsingeld (bij DZ ‘L’) en  B-Cie KOSB omsingeld (nabij Utrechtseweg)  U  Utrechtseweg  W  Wolfhezerweg          BK  hotel De Buunderkamp  LZ’L’ Landingszone  PM  Perimeter  SL  Spindlersperrlinie

1  nightstop 10 Para Bataljon; idem KOSB bi LZ’L’ en 156 Para Bat westelijk van LZ’L’  2  aanval van 10 Para Bat langs Amsterdamseweg (N224)  3  Aanval 156 Para Bat op Spindlersperlinie en Lichtenbeek  4  Aanvallen van Krafft’s SS bat ( 2 & 4-Cie) en Marine KG 642 op 10 Para Bat  5  aanvallende  Duitse SS eenheden    (9 SS PZ Div) vanuit de Spindlersperlinie richting DZ’L’ en Wolfheze  6  nachtelijke RV’s voor 156 Para Bat en idem (links-rood) bij tunneltje 10 Para Bat en (rechts-rood) Bde HQ groep           7  verdediging van spoorwegovergang door o.a. B-Cie KOSB en 10 Para Bat bij Wolfhezerweg* (Captain Queripel VC)   8  Aanvallend SS Bataljon Eberwein langs spoorlijn (19/9 tot rand Wolfheze en 20/9 in Wolfheze    9  terugtocht 156 & 10 Bat vanaf Bde HQ via Bredelaan (gevecht C-Cie*)    10  verzamelpunt bij hotel Wolfheze van de KOSB  11  route (noordelijk) 10 Para Bat en (zuidelijk)156 Para Bat met HQ groep via ‘Hackett’s hollow’*  12  ‘Witte Huis’ bezet door C & D-Compagnie Kings Own Scottisch Borderers       13  A-Cie KOSB van Planken Wambuis via Amsterdamseweg (N224) naar Schweizerhohe en LZ ‘L’