Krijgsgevangen geallieerden in Harskamp – Ron Reitsma

Via via kwam ik in contact met een amateurhistoricus die zich verdiept in de Tweede Wereldoorlog. Hij had een aantal onbekende foto’s gevonden uit de septemberdagen van 1944, inderdaad de maand van Market Garden. Die foto’s ziet u hier bij het artikel staan. Hoogstwaarschijnlijk zijn ze allemaal in Harskamp genomen, op de legerplaats. Onbekend is nog wie er op de foto’s staan, wel is zeker dat het geallieerde krijgsgevangenen zijn. Ook is zeker dat de fotograaf de Duitse propagandafotograaf Seuffert was.

Een brug te ver

Op zondag 17 september 1944 begon Operatie Market Garden. De bedoeling was om de bruggen over de Maas, Waal en Rijn in handen te krijgen. Het hoofddoel was om via Nederland door te stoten naar het Duitse Ruhrgebied, het hart van de oorlogsindustrie, en vandaar naar Berlijn, om zo voor de Kerst de oorlog te beëindigen.
De Rijnbrug bij Arnhem kon helaas niet veroverd worden en bleek een ‘brug te ver’. Aan de gevechten rond Arnhem deden meer dan 10.000 Britse en Poolse paratroopers mee. Zij werden met vliegtuigen en zweefvliegtuigen over de Rijn gebracht maar bleken kansloos tegen het Duitse leger. Op 25 september 1944 was Market Garden voorbij. Naast heel veel doden onder militairen en de burgerbevolking werden circa 6500 geallieerde soldaten gevangengenomen.

Krijgsgevangenen

Deze krijgsgevangenen zijn via verschillende wegen afgevoerd. Eén route liep van Arnhem via Ede naar het Infanterie SchietKamp (ISK) in Harskamp. Daar werden de gevangenen verzameld en later via Stroe per spoor op transport gezet naar Duitsland.
Over deze krijgsgevangenentransporten is nog erg weinig bekend, er is ook niet veel onderzoek naar gedaan. De vondst van de foto’s van Kriegsberichter Seuffert en vooral die met de herkenbare garages van het ISK op de achtergrond, hebben ervoor gezorgd dat er voor het eerst nauwkeuriger naar de gang van zaken in de septemberdagen van 1944 is gekeken. Helaas roepen gevonden antwoorden meestal weer meer vragen op……

Herinneringen van Bram van den Berg

Bram van den Berg (Harskamp 1928-2020) heeft zijn oorlogsherinneringen vastgelegd en hij beschrijft onder andere de septemberdagen van 1944.
“Zondag, 17 september 1944, zo tegen de middag, hoorden wij een enorm vliegtuiggeronk dat steeds maar toenam. Iedereen naar buiten en staarde met schrik en verbazing naar de lucht. De hele lucht zag als het ware zwart van de vliegtuigen, die op geringe hoogt overvlogen. Grote vliegtuigen, waarvan vele aan lange kabels zweefvliegtuigen voorttrokken. Wat zou ons nu weer boven het hoofd hangen. Al gauw ging het bericht rond dat deze luchtarmada zijn lading, bestaande uit parachutisten, luchtlandingstroepen en materiaal, in de buurt van Renkum had gedropt en dat men van daaruit Arnhem wilde bezetten om met name de brug over de Rijn ongeschonden in handen te krijgen.

De volgende dag hoorden wij opnieuw vliegtuigen naderen. Henk Voulon en ik klommen bij Henk op het dak en zagen al gauw richting Otterlo parachutisten uit een vliegtuig springen. Al spoedig bleek dat een nieuwe luchtlanding had plaatsgevonden op de Ginkelse Heide nabij Ede. De parachutisten die wij hadden zien vallen, waren te laat uit het vliegtuig gesprongen en in de buurt van Otterlo terecht gekomen. Deze werden echter spoedig gevangen genomen. En het zouden niet de enige zijn. Want ondanks de versterkingen die op de Ginkelse Heide waren aangekomen, ter grootte van circa 2.000 man, ging het niet goed met de Tommies. De Engelse legerleiding had de risico’s verkeerd ingeschat en de tegenstand van de Duitsers was veel groter dan men voor mogelijk had gehouden. En met een dag of tien was de Engelse aanval veranderd in een complete nederlaag.

De Duitsers hadden in het kamp een plek ingericht waar gevangen genomen parachutisten werden ondergebracht. Elke dag zagen wij Duitse auto’s rijden met Engelse krijgsgevangenen. Na verloop van korte tijd waren er honderden krijgsgevangenen in Harskamp bijeengebracht. Op zekere dag kwamen al die krijgsgevangenen door het dorp lopen op weg naar Stroe, vanwaar zij per trein naar Duitsland werden afgevoerd. Al zou je dat niet verwachten, het ging er vrolijk aan toe. De Engelsen floten en zongen: “It’s a long way to Tipperary” en dachten waarschijnlijk dat hun gevangenschap slechts enkele dagen zou duren. Dat zou ze nog bitter tegenvallen. Inmiddels hadden wij jongens uit de boomgaard bij “Het Klaverblad” een hele boel appels gejat, Goudreinetten en Rode Sterappels, die wij met toestemming van de Duitse bewakers aan de Engelsen gaven. Als dank gaf één van de Engelsen mij een mooi glimmend parachutistenembleem. Mijn vreugde hierover was van korte duur, want het embleem werd mij door een Duitse bewaker afgepakt.”

Foute dropzones

Er zijn verhalen bekend van groepen parachutisten (‘sticks’) die te laat uit het vliegtuig sprongen en daardoor op een verkeerde plaats landden. Zij zijn onder andere in Otterlo en Wekerom terechtgekomen. Eén van die gevallen is dus door Van den Berg beschreven. De parachutisten hebben toen geprobeerd om aansluiting met hun troepen rond Arnhem te krijgen of zijn opgevangen door het verzet en later via Operatie Pegasus ontsnapt. Het landen en rondzwerven van de sticks moet in de omgeving toch zijn opgevallen. Wellicht zijn er mensen die deze verhalen hebben opgeschreven of doorverteld, ik heb er veel interesse in!

Polen

Inmiddels is duidelijk geworden dat een soldaat op één van de foto’s een Poolse parachutist van de Polish 1st Independent Parachute Brigade is, dat konden kenners aan zijn schouderembleem zien. Deze Poolse brigade was op 19 september vanaf 16:00 uur verwikkeld in felle gevechten rondom LZ-Z (LandingsZone-Z, vlakbij Papendal) waar de Glider-zweefvliegtuigen met Pools transport en anti-tank kanonnen zouden landen. De geallieerde gevangenen van die gevechten zijn die dag naar alle waarschijnlijkheid niet voor het donker in Harskamp gearriveerd. De kans is dus groot dat de foto op 20 september 1944 genomen is, kort na de gevechten, want ze moeten volgens de foto’s pas in Harskamp al hun spullen inleveren. Daar werd natuurlijk geen dagen mee gewacht.

Identificatie

De tientallen foto’s die gevonden zijn, zijn allemaal door de Duitse Kriegsberichter Seuffert gemaakt. Kriegsberichter waren fotografen die in dienst die het leger waren. Zij waren onderdeel van de Propaganda Kompanie en wat was een betere propaganda voor de Duitsers dan gevangengenomen geallieerden! Helaas zijn er geen negatieven of fotonummers bekend zodat het lastig is om te bepalen waar, wanneer of in welke volgorde de foto’s zijn genomen. Het is te hopen dat dat ooit nog eens lukt.
Overigens is het wel mogelijk om door middel van gezichtsherkenning mensen te identificeren. De zeer herkenbare, heel lange man op één van de foto’s komt ook op een andere foto voor. Daarop staat een groep soldaten, net na hun gevangenname in Wolfheze. Drie van deze mannen komen ook op een Harskampse foto voor.

Wie weet meer?

Bram van den Berg beschreef, onbewust, een belangrijk – en vergeten – onderdeel uit het bestaan van het ISK. Er zijn mij verhalen bekend van mensen uit Harskamp die in de oorlog een dagboekje hebben bijgehouden. Zou het niet prachtig zijn wanneer er één of meerdere van deze boekjes tevoorschijn kwamen? De kans is heel groot dat ook zij vertellen van de honderden krijgsgevangenen die aan- en afgevoerd werden. Misschien zijn er ook wel oorlogsverhalen opgeschreven of mondeling doorgegeven. Ik zou het heel bijzonder vinden om deze verhalen te lezen of te horen. Kortom: wordt vervolgd!

Wie kan mij helpen aan nieuwe informatie over de foto’s en/of de Harskampse, Otterlose en Wekeromse gebeurtenissen rond de Slag om Arnhem?
Voor reacties: Ron Reitsma, reitsma@euronet.nl

Het artikel is gevonden op Facebook en door een lid van de vereniging ingestuurd voor plaatsing op de website (dank!)